Laatst bijgewerkt: 18 november, 2024
Hoe kun je de zorg voor patiënten nog verder verbeteren? Bekijk onderstaande projecten en laat je vooral inspireren door zorgcollega’s uit andere ziekenhuizen. Welk project past ook bij jou in het ziekenhuis?
Vragen over een project? Neem dan contact op met Sabine Wieland.
Het inzetten van Waakmaatjes (vrijwilligers) heeft als doel het voorkomen dat stervende patiënten ongewenst alleen zijn in de stervensfase. Door de aanwezigheid, betrokkenheid en gerichte aandacht van vrijwilligers wordt er een belangrijke bijdrage geleverd aan het welbevinden van de patiënten in hun laatste levensfase. Hiermee wordt een waardige begeleiding aangeboden en de zorg voor de familie/verpleegkundigen ontlast. De Waakmaatjes zijn 24/7 inzetbaar waar nodig. Zij proberen steun te geven bij verdriet en onmacht & bieden rust in deze fase van het leven waarin de tijd vaak stil lijkt te staan. Overlijden kan lang op zich laten wachten. Als er wel familie is, wordt er in overleg met hen gewaakt.
Positief resultaat is de grote dankbaarheid van patiënt en familie. Het er zijn voor een stervende, vermindering van angst, betrokkenheid & zorg dragen voor 100% zorg, niet alleen bij de geboorte, maar ook bij sterven. Patiënten hoeven hierdoor niet alleen te sterven.
Verpleegkundigen kunnen helaas niet bij het bed van een stervende zitten als er geen familie is. Op dat moment kan er 24/7 een waakmaatje ingezet worden. Zij kunnen als vervangend familielid bij de patiënt aanwezig zijn en schakelen een verpleegkundige in waar nodig. Hierdoor is er rust voor de patiënt die 1:1 begeleiding ontvangt. Nadelige gevolgen zijn er niet echt, waken doe je vanuit je hart! Het is aanvullend op de zorg.
Er is klein gestart op de alleen oncologie, maar al gauw bleek dat dit leeft in de maatschappij. Er werden veel aanmeldingen ontvangen en het project is meteen uitgerold voor het hele ziekenhuis. Alle afdelingen kunnen nu waakmaatjes inzetten bij stervende patiënten. Vanuit dit project is ook de vraag gekomen om een team op te gaan zetten voor verwarde patiënten die niet alleen kunnen zijn. Mooie ontwikkelingen…
Gestart in maart 2019, protocollen geschreven, functiebeschrijving, informatie en kennis ingewonnen en gelanceerd.
Waakmaatjes inzetten is spontaan opgestart en inmiddels een begrip. 24/7 klaar staan voor patiënten om 100% zorg te mogen bieden. Diverse instellingen willen informatie, vele interviews gegeven en artikelen mogen schrijven, maar het zou fantastisch zijn als veel zorginstellingen hiervan weten, want het mogen meewandelen in de laatste fase van het leven van een onbekende is enorm waardevol. Niemand hoeft alleen te sterven!
Inmiddels zijn er Waakboxen om de ziekenhuiskamers om te toveren naar een warme kamer met een schemerlampje, fijne muziek, bijbel, gedichtenbundels, puzzelboekjes, schrijfwaren voor herinneringen ed.
Een prachtig initiatief, gedragen door het ziekenhuis, uitgevoerd door de vrijwilligersorganisatie en gewaardeerd door patiënten & familie.
St. Antonius Ziekenhuis loc. Nieuwegein & loc. Utrecht
Afdeling Oncologie i.s.m het Palliatief Advies Team (PAT)
In het Amphia ziekenhuis wordt 5 keer per jaar een kindermiddag georganiseerd voor kinderen in de leeftijd van 5-12 jaar van wie een ouder in het Amphia behandeld wordt in verband met kanker. Het doel van deze kindermiddagen is om de drempel van het ziekenhuis voor de kinderen te verlagen, ze een leuke middag te bezorgen, een kijkje achter de schermen van het ziekenhuis te bieden en ze wat extra in het zonnetje te zetten.
Patiënten met kinderen in deze leeftijd vinden het vaak erg moeilijk dat ook voor hun kinderen de onbevangenheid weggenomen is. De impact van kanker in het gezin is erg groot. Met het organiseren van de kindermiddagen laat je zien dat dat wordt herkend en erkend.
De kinderen krijgen allemaal een persoonlijke uitnodiging voor de kindermiddag. Er wordt gestart met wat drinken. Vervolgens gaan ze naar een afdeling waar een programma van een uur voor de kinderen is. Voorbeelden hiervan zijn:
pathologisch anatomisch laboratorium, de kinderen mogen met een frikandel het hele traject van weefsel in het lab volgen (snijden, prepareren, aankleuren, bekijken onder de microscoop);
de gipskamer, waar allerlei uitleg is over het werk daar en als hoogtepunt alle kinderen gips om hun arm krijgen (als zij dat willen);
radiologie, uitleg over alle apparaten en natuurlijk uitproberen hoe het is om een MRI in te gaan, maar ook voelen hoe een mammografie voelt op je hand;
de beveiliging, een kijkje in de meldkamer, een tocht door het ziekenhuis met een portofoon en als klap op de vuurpijl een brandje blussen.
Nadat er een afdeling bezocht is, wordt er met de kinderen wat gedronken en chips gegeten. Daarna volgt een creatieve, muzikale of sportieve activiteit, zoals;
samen muziek maken (en opvoeren voor de ouders)
cupcakes versieren
sporten met PMT
goochelen
Patiënten, partners en hun kinderen geven terug dat het een enorm waardevolle middag geweest is. De kinderen hebben veel gezien in het ziekenhuis, voelen meer verbinding met hun zieke ouder, omdat ze op plaatsen geweest zijn die ook bij de ouders van belang zijn geweest.
Tijdens de kindermiddag zijn de kinderen niet de uitzondering, alle kinderen hebben een zieke ouder. Dat komt soms ter sprake, hoewel het niet het doel is van de middag. De patiënt voelt zich erkend in de impact die hun situatie heeft op het hele gezin. De patiënt voelt zich ook gezien door het ziekenhuis. Het project is in alle ziekenhuizen inzetbaar.
Bij de omschrijving van het project staan al een aantal positieve resultaat beschreven. Patiënten geven aan dat hun kinderen het ziekenhuis veel minder eng vinden. De patiënten vinden het heel fijn dat ook hun netwerk gezien wordt in het ziekenhuis en dat ook voor hen aandacht is. Kinderen die aan de kindermiddag deelgenomen hebben, komen daarna veel makkelijker op bezoek bij hun zieke ouder.
De kindermiddag is natuurlijk totaal anders dan de standaard werkzaamheden. Het is bijzonder om de kinderen te begeleiden tijdens de middag. Van alle afdelingen waar we komen, krijgen wij hele enthousiaste verhalen terug. Alle professionals die meewerken vinden het heel leuk om op een andere manier bezig te zijn met hun werk en aan de kinderen van hun patiënten te laten zien wat er gebeurt op hun afdeling. Het brengt daadwerkelijk ook verbinding in het ziekenhuis.
Het Amphia laat zien dat er vanuit het ziekenhuis oog is voor de impact van kanker op kinderen en het netwerk van de patiënt.
Er is in 2017 gestart met de kindermiddagen en in de afgelopen jaren is het steeds verder uitgebouwd.
De kindermiddagen zijn een samenwerking met heel veel afdelingen;
radiologie
SEH
gipskamer
infectiepreventie
pathologisch anatomisch lab
psychomotische therapie (PAAZ)
apotheek
beveiliging
ambulancedienst
kledinguitgifte
Degenen die in de projectgroep genoemd zijn, zijn degenen die het organiseren, maar dat is alleen maar haalbaar met de hulp van alle afdelingen.
Daarnaast is er iedere kindermiddag weer veel hulp vanuit het bedrijfsrestaurant en het facilitair meldpunt.
Amphia ziekenhuis
Afdeling Oncologie
Molengracht 21
4818CK Breda
Het bevorderen van het “welbevinden” van de patiënt/zorgvrager door middel van zachte strelingen en aanrakingen samen met muziek en geur. In plaats van gesprekken met patiënten, praten de vrijwilligers via “hun handen”. De massages worden gegeven door vrijwilligers opgeleid door Rina, docent herbalanceringsmassage.
Om een groep gemotiveerde vrijwilligers te vinden is een promotiefilm gemaakt welke is ingezet in het kader van werving. Hieruit is een groep geselecteerd die deze vorm van complementaire zorg vanaf november 2022 aanbiedt op de diverse afdelingen binnen het MUMC+.
Deze herbalanceringsmassage geeft de patiënt/zorgvrager de kans om alles even te vergeten en enkel te genieten. Het algemeen welzijn en welbehagen wordt hierdoor bevorderd. Dit kan op elk tijdstip van de ziekte worden uitgevoerd en bevordert het welbevinden van de patiënt.
Enkele uitingen die zijn teruggekomen van patiënten zijn:
Zeer ontspannen
Voelen stress uit lichaam wegtrekken
Vergeten even dat ze ziek zijn
Willen graag dat dit vaker gebeurt
Zeker van meerwaarde op de ervaren kwaliteit van zorg
Patiënten hebben hun positieve ervaringen n.a.v. de massage geuit in een ervaringsboekje dat de initiatiefnemer bijhoudt. Zij waarderen het met een 9 tot 10. Dit maakt de meerwaarde van dit project snel duidelijk. Hieronder volgt een van de vele mooie reacties die zijn ontvangen n.a.v. de herbalanceringsmassage:
Ik denk dat jij me al een beetje kent…
Want op het aller juiste moment,
Bood jij me deze heerlijke massage aan
Ik vond het zó fijn, wat heb je dit toch goed gedaan!
De muziek, jouw handen, de ontspanning, de geur….
Mijn dag kreeg na een hele zware week ineens een beetje kleur.
Liefs ………
De vrijwilligers krijgen de kans de opleiding: herbalanceringsmassage te volgen. Het biedt de vrijwilliger een speciale kans en het spreekt aan daar men wat extra’s voor de patiënt kan doen. Dit biedt voldoening voor de vrijwilliger. Immers naast de positieve uitwerking op de patiënt heeft ook de vrijwilliger die die massage geeft er profijt van. Men wordt er zelf ook ZEN van en doet veel positieve energie op. Het doet goed om deze groep kwetsbare patiënten een moment van ontspanning te bieden.
De score voor patiënt tevredenheid zal stijgen, kwaliteit van zorg wordt meer beleefd en geuit.
Tijdsinvestering in het werven en opleiden van vrijwilligers. En mogelijk het werken met een wachtlijst gezien er veel animo is om deze mooie taak uit te voeren onder vrijwilligers.
De vrijwilligers hebben allemaal een eigen afdeling en maken hierop zelf hun planning om hun uren in te vullen.
Het project is in 2021 gestart. Middels het promotiefilmpje van juni 2022 zijn er vrijwilligers geworven die in het najaar van 2022 zijn opgeleid en in november 2022 zijn gestart binnen diverse afdelingen binnen het MUMC+. Hiervoor is een plan van aanpak geschreven waarna dit project samen met ZIEL en de vrijwilligersorganisatie van de grond is gekomen.
Vanaf mei start een nieuwe groep vrijwilligers met de opleiding, deze groep zal vanaf juni 2023 op de diverse IC’s worden ingezet.
Het is de bedoeling om meer vrijwilligers op te leiden zodat meer patiënten een verwenmoment kunnen krijgen, niet alleen oncologische patiënten maar ook andere patiënten.
Wat kan er gedaan worden de prijs als deze gewonnen zou worden;
Meer vrijwilligers opleiden, o.a. ook voor de Maastro Clinic ( bestralingsinstituut) en het Ronald McDonaldhuis
Meer afdelingen betrekken, zodat meer patiënten dit verwenmoment kunnen ontvangen
Ruimtes creëren om de massages te kunnen geven
Behandeltafels/stoelen, massageolie, geurtjes etc. beschikbaar krijgen
Maastricht Universitair Medisch Centrum (MUMC+)
Afdeling Oncologie
P. Debyelaan 25
6229 HX Maastricht
De Adviesgroep Kanker in de Zwangerschap (AKZ) is een multidisciplinaire groep die hulpverleners ondersteunt bij het opstellen van een behandelplan voor vrouwen die in hun zwangerschap gediagnosticeerd worden met kanker. Ondanks dat dit een zeldzame situatie is, komt het voor bij 1:1000-1500 zwangere vrouwen. Dit betekent dat er ongeveer 200 vrouwen per jaar in Nederland de diagnose kanker krijgen op het moment dat zij zwanger zijn.
Als medisch specialist kom je hier dus bijna niet mee in aanraking. Voor de moeder is het vaak belangrijk om zo mogelijk te starten met behandelen terwijl dit grote consequenties voor het ongeboren kind kan hebben. Het afwegen van deze belangen is ingewikkeld en moet multidisciplinair gebeuren. Als de standaardbehandeling zoveel mogelijk gevolgd wordt, is de prognose van de zwangere vrouw niet anders dan die van niet-zwangere vrouwen.
Wat er mogelijk is in de zwangerschap hangt natuurlijk af van het tumortype, het stadium en hoever de zwangerschap is gevorderd. Inmiddels is bekend dat opereren, chemotherapie en soms zelf radiotherapie mogelijk zijn in de zwangerschap. Zwangerschappen hoeven dus niet meer afgebroken of prematuur beëindigd te worden zoals vroeger vaak gebeurde. Wel zijn er extra voorzorgsmaatregelen nodig. Prematuriteit moet voorkomen worden omdat dit grote impact heeft op het kind.
Medisch specialisten kunnen de AKZ om adviesvragen per mail of online ( www.ab-cip.org) en krijgen dan binnen 4 dagen advies over welke behandeling mogelijk is bij hun specifieke patiënte. De patiënte krijgt dus eigenlijk een second opinion van inmiddels 44 medisch specialisten binnen 4 dagen zonder daar stad en land voor af te hoeven reizen.
Het opgestelde advies is een brief waarbij anoniem het verhaal van de patiënte wordt samengevat, de vragen over de behandeling en begeleiding worden geformuleerd en dan een uitgebreid antwoord met onderbouwing op basis van verschillende bronnen (literatuur, ervaring, database met geregistreerde zwangeren met kanker, Lareb, expert-opinion). Aan het einde van de brief staan alle leden van de AKZ zodat deze benaderd kunnen worden voor vragen. Daarnaast wordt een literatuurlijst verschaft op basis waarvan het advies werd gegeven.
Veel medisch specialisten geven de brief van de AKZ ook aan hun patiënten. Uit een recente enquête onder adviesvragers bleek dat 95% erg tevreden is met het advies en opnieuw een casus voor zou leggen in de toekomst.
Zij geven aan dat het hun patiënten geruststelt dat zoveel artsen hebben meegedacht over hun situatie. Het geeft ze vertrouwen in de behandeling.
De AKZ verbetert de zorg voor vrouwen met kanker in de zwangerschap. Het is niet mogelijk om deze expertise in 1 ziekenhuis te hebben. Door zoveel casus met elkaar te bespreken (> 250 inmiddels) groeit de expertise van de leden en kan steeds betere zorg worden gegeven. Ook verbetert de kwaliteit van leven van de vrouwen voor wie advies is gevraagd omdat zij met vertrouwen hun behandeling in kunnen gaan en de zorgen om hun ongeboren kind wat minder worden.
De ervaringen zijn recent gepubliceerd in een toonaangevend tijdschrift (Ten-year experience of a national multidisciplinary tumour board for cancer and pregnancy in the Netherlands. Eur J Cancer. 2022 Aug;171:13-21. doi: 10.1016/j.ejca.2022.04.040.)
Een recente enquête onder adviesvragers liet zien dat deze erg tevreden zijn met de gegeven adviezen en zij collega’s aanraden dit ook te doen (zie hiervoor ook bovenstaand artikel).
De groei van de AKZ in ledenaantal en in adviesverzoeken (inmiddels 50 per jaar en meer dan 250 in totaal) geeft aan dat medisch specialisten de AKZ weten te vinden en de adviezen waarderen. Ook werd aangegeven dat de adviezen bijna altijd opgevolgd werden.
De AKZ wordt vaak gevraagd voor presentaties op nationale en internationale congressen.
Stichting Sterk, de patiëntenvereniging voor vrouwen met kanker in de zwangerschap ondersteunt de AKZ en de doelstellingen.
Internationaal zijn er naar Nederlands voorbeeld inmiddels meer adviesgroepen opgericht (bv in België en Denemarken). Daarnaast is er een internationale adviesgroep kanker in de zwangerschap (ABCIP) waar medisch specialisten die in hun eigen land geen adviesgroep hebben, toch hun vraag voor kunnen leggen aan experts (The Advisory Board on Cancer, Infertility and Pregnancy: a virtual on-demand multidisciplinary tumour board. Amant F, Heimovaara JH, Lok CAR, Van Calsteren K. Lancet Oncol. 2022 Dec;23(12):1484-1486. doi: 10.1016/S1470-2045(22)00631-3). Ook deze adviesgroep wordt vaak geraadpleegd. De opzet van deze groepen is in nauwe samenwerking met de AKZ gedaan.
De AKZ is heel laagdrempelig benaderbaar voor vragen vanuit het hele land zodat de optimale behandeling voor de patiënte vastgesteld kan worden.
Patiënten hoeven niet te reizen om een second opinion van 44 medisch specialisten te krijgen. Dit is duurzaam en tijdbesparend.
De Adviesgroep leden zelf krijgen steeds meer expertise in de behandeling die ze voor toekomstige patiënten weer kunnen toepassen. Dit is essentieel voor zo’n zeldzame situatie.
Door de onderlinge discussie ontstaat steeds meer uniformiteit in het land over het te voeren beleid.
Door de huidige opzet kan patiënte bij de eigen behandelaar blijven in de eigen regio terwijl toch de optimale behandeling gegeven wordt en de maximale expertise verkregen wordt.
Het schrijven van brieven en het geven van uitgebreide achtergrondinformatie kost veel tijd. Hiervoor worden de leden van de Adviesgroep niet vergoed. Het gaat dus bijna altijd in de avond en weekenduren.
De AKZ ziet niet de patiënte zelf en is dus afhankelijk van de informatie die verschaft wordt. Dit is (met name internationaal) soms heel beperkt. Dan kan een minder genuanceerd advies worden gegeven.
Het project is gunstig voor alle zorginstellingen in Nederland omdat er niet in ieder apart ziekenhuis een multidisciplinair team hoeft te worden opgericht dat vervolgens nauwelijks wordt geconsulteerd gezien het zeldzaam voorkomen van kanker in de zwangerschap. Hierdoor zou nergens voldoende expertise worden opgebouwd. Door het huidige project is er uitstekende samenwerking tussen ziekenhuizen, wordt geleerd van elkaars patiënten en is een kosteneffectieve situatie ontstaan.
Het nadeel is dat er extra werkdruk op de artsen uit de verschillende zorginstellingen wordt gelegd om deel te nemen aan de AKZ.
De AKZ is opgericht in 2012. Er is hard gewerkt aan bekendheid van de AKZ en het aantal adviezen neemt nog steeds toe.
De AKZ heeft de Patient Impact Award van het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis gewonnen in 2020.
Geïmplementeerd in heel Nederland
Ontstaan in Centrum Gynaecologische Oncologie Amsterdam – locatie Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis
Plesmanlaan 121
1066CX Amsterdam
Vaak lukt het niet goed om de draad weer op te pakken na een behandelingen tegen kanker en is er behoefte aan ondersteuning van ervaringsgelijken. In de St. Antonius lounge is in 2022 gestart met een eerste buddycirkel. In een klein groepje van max. 8 deelnemers met een begeleider (een ervaringsdeskundige) worden ervaringen gedeeld en wordt gekeken wat er nodig is om weer in je kracht te komen. Wat is er allemaal gebeurd sinds de diagnose, hoe wil je vanaf hier verder, wat is daarvoor nodig en hoe kun je dat aanpakken op een manier die bij jou past?
Tijdens deze bijeenkomsten krijgen de patiënten én begeleiding en wordt er uitgewisseld wat geholpen heeft. Zo ontstaat er als vanzelf een bron van tools die de patiënt weer verder helpt.
Wat er niet wordt gedaan, is elkaar redden, iets fixen of oplossingen aandragen. Zo kan iedereen zijn eigen (veer)kracht ontdekken en manieren vinden om zijn/haar plek weer te vinden in dit leven.
Belangrijk bij de Buddycirkels is dat de samenstelling van de cirkels zo fijnmazig mogelijk matchen, alleen bij veel gelijkgestemdheid voelen mensen zich echt vrij om hun verhalen te delen. Stichting Buddyhuis biedt de Buddycirkels gratis aan om zo voor de patiënt de drempel te verlagen in de toch al verwarrende omstandigheden waarin je verkeert na diagnose en tijdens behandeling.
Betere gemoedstoestand van de patiënt
Patiënt wordt veerkrachtiger
Patiënt krijgt het gevoel zelf aan het stuur te zitten
Verwerking en helpen en bijstaan van elkaar
Doordat patiënt beter toegerust is, verbetert de gemoedstoestand en draagt dit ook bij aan contact tussen zorgprofessional en patiënt.
Uit onderzoek blijkt dat door de betere gemoedstoestand van de patiënt, de behandelingen dragelijker worden en wordt er ook minder een beroep gedaan op eerstelijnszorg.
Stichting Buddyhuis is met behulp van vrijwilliger van het eerste uur en coach Ada Verkade met de Buddycirkels gestart in 2022.
Stichting Buddyhuis brengt (ex-)kankerpatiënten en hun naasten samen om ervaringen te delen, als vraagbaak te fungeren, activiteiten te ontplooien en adviezen te geven om de levenskwaliteit van deze mensen te verbeteren, zowel tijdens als na de ziekte. Dit alles onder de paraplu van en in samenwerking met het ziekenhuis.
Buddyhuis biedt tools (Buddycirkels, maar ook wandelingen) en systematiek (matchmaking) aan. Buddyhuis beoogt de kwaliteit van leven, en het psychosociaal functioneren van patiënten te verbeteren. Met het (verder) digitaal maken van Buddyhuis, wordt beoogd lotgenotencontact nog laagdrempeliger te maken.
Uit (eigen) onderzoek blijkt dat lotgenotencontact mits op een veilige manier ingeregeld, bijdraagt aan de gemoedstoestand en het herstel van de patiënt, helpt bij de verwerking en zorgt voor een lager beroep op de eerstelijnszorg (huisarts e.d.).
St. Antonius Ziekenhuis Utrecht
Soestwetering 1
3543 AZ Utrecht
Ouders die kanker krijgen zijn regelmatig onzeker over het geven van informatie over de ziekte aan hun kinderen. Zij geven aan dat zij graag ondersteuning willen o.a. in de vorm van informatie over hoe zij hun kind vertellen dat ze kanker hebben. Echter, zowel ouders als zorgprofessionals vinden het lastig om dit onderwerp te bespreken. Waardoor ouders een discrepantie ervaren tussen de steun die zij graag zouden willen en de gegeven steun. Verpleegkundigen en artsen geven aan dat zij zich vaak onzeker voelen over hoe zij dit onderwerp moeten bespreken met de patiënt. Met als gevolg dat ze het onderwerp uit de weg gaan. Het Kletspakket dat door de verpleegkundige wordt aangeboden met de ouder met kanker is een handvat voor verpleegkundigen om het gesprek over het ouderschap bij ziekte aan te gaan en is voor patiënten belangrijk omdat hun rol als ouders naast de rol van de patiënt ook erkend wordt.
Er wordt door ouders aangegeven dat zij het als zeer prettig ervaren dat zij naast dat zij patiënt zijn ook als ouder gezien worden door zorgprofessionals. Bovendien helpt de informatie uit het pakket ouders (maar ook hun naasten) hun kinderen van goede informatie te voorzien. Een belangrijke ondersteunende factor voor de weerbaarheid is een goede communicatie tussen ouders en kinderen en de informatie in dit pakket is de eerste stap hierin.
Verpleegkundigen geven aan dat zij het prettig vinden om ouders iets aan te kunnen bieden als ze met vragen rondom de zorg voor kinderen zitten.
Voordelig gevolg is het feit dat het Radboudumc dat persoonsgerichte zorg als speerpunt heeft hiermee echt kan laten zien dat ze aandacht hebben voor alle rollen die een persoon vertolkt naast dat hij/ zij patiënt is.
De eerste aanzet is in 2018 gegeven op de verpleegafdeling en dagbehandeling van de hematologie.Er is nu de wens om het Kletspakket ook te gaan uitdelen aan ouders op de afdeling medische oncologie en op de afdeling chirurgische oncologie.
Het project is door verpleegkundigen geïnitieerd en wordt door met name verpleegkundigen gedragen. Helaas is er nog geen tevredenheidsonderzoek gedaan bij ouders dus er zijn geen objectieve gegevens maar de reacties die ouders gaven na ontvangst van het pakket, waren allen zeer positief.
Een toelichting over de inhoud van het Kletspakket:
Het Kletspakket (het is een echt “pakket” = een doos) wordt aangepast aan de leeftijd van het kind en aan de behoefte van de ouders. In het pakket zitten o.a. onderstaande folders/boekjes.
Folder “Kanker? Hoe vertel ik dat aan mijn kinderen..”. In deze folder staat kort uitgelegd per leeftijdscategorie wat je vertelt aan je kinderen als je kanker hebt en hoe je dat doet. Daarnaast staat er wanneer er professionele hulp ingeschakeld moet worden.
Verschillende boekjes (op basis van leeftijd kinderen) bijv. “Nijntje in het ziekenhuis’, “De club van ons’, ‘Daantje Vulkaantje (het emotieboek).
Folders: Stichting Colors, kankerspoken en kanker in ons gezin.
Pen in de vorm van een spuit.
Het geld dat gewonnen kan worden, wordt besteed aan het maken van nieuwe Kletspakketten (hiervoor is namelijk geen geld beschikbaar vanuit het ziekenhuis). Daarnaast zal geld worden besteed aan het meer kindvriendelijk maken van de verpleegafdelingen om ervoor te zorgen dat kinderen tijdens hun bezoek aan de ouder die ligt opgenomen zich goed vermaken en zo ook een positief gevoel overhouden aan een ziekenhuisbezoek.
Radboud Universitair Medisch Centrum
Postbus 9101
6500 HB NIJMEGEN
Uit onderzoek van het KWF (KWF, 2016) blijkt dat patiënten veel effecten ervaren van de ziekte en behandeling op het dagelijks leven, maar “onbewust onbekwaam’’ zijn. Ze weten niet welke ondersteuning beschikbaar is en vragen er niet naar. Bovendien is het aanbod slecht vindbaar voor patiënten en naasten. 86 % van de ondervraagde (ex)patiënten leeft met zorgen of vragen. Slechts 6% maakt gebruik van psychosociale zorg. Patiënten missen beschikbare ondersteuning waardoor de klachten kunnen verergeren (en uiteindelijk intensieve zorg vereist is) en de kwaliteit van leven minder is dan het zou kunnen zijn. Uit veel publicaties komt naar voren dat patiënten na afloop van de actieve behandelfase ervaren dat zij in een ‘zwart gat’ terecht komen. Nadat alle aandacht gefocust is geweest op behandelen wordt de patiënt in de periode die daarop volgt ten volste geconfronteerd met de gevolgen van ziekte en behandeling op het dagelijks leven. Sommige gevolgen zijn van tijdelijke aard, andere zijn blijvend. Doordat patiënten onbewust en onbekwaam zijn op dit terrein duurt het lang voor ondersteuning wordt gevraagd en geboden. Veel patiënten ervaren deze periode als een “zwart gat” waar zij zich met moeite weer uit worstelen (publicaties KWF, NFK).
Voor deze patiënten worden drie actuele en goed toegankelijke overzichten (‘wegwijzers’) betreffende de onderwerpen ‘Bewegen bij kanker’, ‘Voeding bij kanker’ en ‘Psychosociale begeleiding bij kanker’ gerealiseerd.
De wegwijzer ‘Bewegen bij kanker’ is inmiddels gereed en geïmplementeerd door middel van het verspreiden van papieren wegwijzers en het toevoegen van digitale versies aan verschillende websites en patiëntenportalen van betrokken zorginstellingen.
Bij het ontwikkelen van de wegwijzer zijn er verscheidene oncologische patiënten uit de regio betrokken geweest (d.m.v. enquêtes, interviews en het geven van feedback op het eindproduct).
Door middel van deze wegwijzers kunnen oncologische patiënten in één oogopslag zien:
Waarom het belangrijk is te werken aan een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid.
Wat ze zelf kunnen doen om aan hun lichamelijke en geestelijke gezondheid te werken.
Waar in de regio ze terecht kunnen voor deskundige begeleiding betreffende de lichamelijke en geestelijke gezondheid.
De wegwijzers vormen een basis voor kwaliteit van leven bij oncologische aandoeningen.
Het project is inmiddels gestart in de regio Midden Gelderland. Er zijn drie projectgroepen (bewegen, voeding, psychosociale begeleiding) opgezet met zorgverleners uit de deelnemende partijen:
Oncologienetwerk Midden Gelderland dit is een regionaal netwerk van zorgverleners uit 15 lokale netwerken, die mensen met kanker en hun naasten dichtbij huis ondersteunen. Voor meer informatie zie: www.oncologienetwerkmiddengelderland.nl
Rijnstate ziekenhuis, hoofdlocatie Arnhem. Voor meer informatie zie: https://www.rijnstate.nl/
Revalidatiecentrum Klimmendaal Arnhem. Voor meer informatie zie: www.klimmendaal.nl
De wegwijzer ‘Bewegen bij kanker’ is inmiddels gereed en klaar voor implementatie. Er wordt gewerkt aan het verspreiden van papieren wegwijzers en het toevoegen van digitale versies aan verschillende websites of patiënten portalen van betrokken zorgverleners.
Bij het ontwikkelen van de wegwijzer is de patiënt bij elke stap betrokken geweest (d.m.v. enquêtes, interviews, feedback op het product etc.) De wegwijzers ‘Voeding’ en ‘Psychosociale begeleiding bij kanker’ zijn in ontwikkeling maar er is momenteel geen financiering om hier verder uitvoering aan te geven.
Door de ontwikkeling van de wegwijzers wordt:
de kwaliteit van leven van de oncologische patiënt verbeterd.
een oncologische patiënt al in een vroeg stadium geattendeerd op het belang van een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid vóór, tijdens en na de behandeling van kanker.
heeft de oncologische patiënt de kans om op tijd te starten met prehabilitatie en/of een verandering van leefstijl.
wordt er getracht een brug te maken tussen de nulde-, eerste-, tweede-, en derdelijns waardoor er minder patiënten in het ‘zwarte gat’ vallen na de medische behandeling van kanker.
de eigen regie van de oncologische patiënt versterkt.
Positieve gevolgen:
zowel de zorg voor de oncologische patiënt als de (multidisciplinaire) samenwerking tussen nulde-, eerste-, tweede-, en derdelijns zorgprofessionals wordt door het ontwikkelen van de wegwijzers versterkt.
Positieve gevolgen:
zowel de zorg voor de oncologische patiënt als de (multidisciplinaire) samenwerking tussen nulde-, eerste-, tweede-, en derdelijns zorgprofessionals wordt door het ontwikkelen van de wegwijzers versterkt.
In juni 2022 is in de regio Midden Gelderland gestart met de implementatie van de wegwijzer ‘Bewegen bij kanker’. De wegwijzers ‘Voeding bij Kanker’ en ‘Psychosociale begeleiding bij kanker’ worden in het najaar van 2022 ontwikkeld en geïmplementeerd. De regio Achterhoek start in het najaar van 2022 met de ontwikkeling van de drie wegwijzers. Binnen 12 maanden zijn in beide regio’s de drie wegwijzers ontwikkeld en geïmplementeerd.
Stichting Gezondheidscentrum in Didam
Panhuis 52
6941 BZ Didam
Het gezondheidscentrum dient de aanvraag in omdat zij de organisatiekracht hebben om er voor te kunnen zorgen dat het project uitgevoerd en geïmplementeerd wordt in regio Midden Gelderland en tevens ook in de regio Achterhoek waar al goed lopende oncologienetwerken zijn.
Contact project
Oncologienetwerkdidam@outlook.com
Dit project betreft de initiatie en evaluatie van preventief gecontroleerd koelen ter vermindering van chemotherapie-geïnduceerde perifere neuropathie (CIPN) en het effect op de kwaliteit van leven van volwassenen die behandeld worden met taxanen.
Oncologische patiënten die behandeld worden met chemotherapie krijgen vaak last van de bijwerking perifere neuropathie. Chemotherapie-geïnduceerde perifere neuropathie (CIPN) uit zich als tintelingen/prikkelingen, gevoelsverlies en brandende pijn aan vooral de handen en voeten, maar soms ook naar de benen en/of armen en kan gepaard gaan met kramp of spierzwakte. Cytostatica waar CIPN vaak bij voor komt zijn: taxanen, platinumderivaten en vinca-alkaloïden.
CIPN is slechts heel beperkt reversibel en kan leiden tot levenslange pijnklachten en beperkingen in het dagelijks leven. Deze (ex-)oncologische patiënten ervaren vaak beperkingen tijdens het sporten, wandelen, werk, slapen en huishoudelijke activiteiten. Voor deze klachten zijn er zeer beperkte effectieve medische behandelingen. Het optreden van CIPN heeft een belangrijk nadelig effect op de kwaliteit van leven van de (ex-)oncologische patiënt en kan resulteren in een dosisreductie of soms zelfs het staken van de chemotherapie. Een manier om CIPN mogelijk te voorkomen of te verminderen is cryotherapie. Cryotherapie heeft als doel de bloedstroom in de handen en voeten te verminderen en hiermee plaatselijk de chemotherapeutische blootstelling en het metabolisme te verlagen. In Nederland wordt vooral gebruik gemaakt van ijshandschoenen die een diepgevroren gel bevatten. Door de hele lage temperatuur bij aanvang van de therapie worden ze vaak door oncologische patiënten als onaangenaam ervaren en kunnen ze zelfs (zeer zelden) vrieswonden veroorzaken. Daarnaast is vanuit de praktijk gebleken dat het gebruik van deze handschoenen voor de oncologische patiënten vaak niet vol te houden is gedurende het gehele behandeltraject. Bovendien ontdooien de handschoenen en verliezen ze hun koeleffect, waardoor ze regelmatig vervangen moeten worden, hetgeen een extra tijdsbelasting vormt voor de verpleegkundige.
Echter, bestaat er een andere manier van cryotherapie in de vorm van gecontroleerde koeling. Dit is een vorm van cryotherapie waarbij er plaatselijk voor temperatuurdaling wordt gezorgd. Een koelsysteem reguleert een constante temperatuur van 10 graden Celsius. Middels wanten en sokken zijn handen en voeten van de patiënt aangesloten op de gecontroleerde koeling, gedurende de hele periode van 15 minuten vóór start van de chemotherapie tot 15 minuten erna.
Prospectief onderzoek toont aan dat gecontroleerde koeling mogelijk een lagere ernst van CIPN laat zien in vergelijking met ijshandschoenen. Het ervaren comfort was bovendien significant beter bij gecontroleerde koeling dan bij het gebruik van ijshandschoenen. In de zomer van 2021 heeft de afdeling oncologie gedurende een aantal maanden als pilot de gecontroleerde koeling uitgeprobeerd. Sinds mei 2022 heeft Tergooi MC als eerste ziekenhuis in Nederland totaal 5 apparaten in gebruik. Geënthousiasmeerd door de buitenlandse onderzoeksresultaten en de betere verdraagzaamheid die patiënten ervaren, hopen we dat meerdere centra zullen volgen. Alhoewel de gecontroleerde koeling toegepast kan worden bij meerdere behandelingen, heeft de projectgroep voor dit onderzoek besloten te starten bij patiënten die behandeld gaan worden met taxanen. Echter, ontbreken Nederlandse cijfers over de effectiviteit van de gecontroleerde koeling. Daarom wil Tergooi MC, afdeling medische oncologie, de nieuwe gecontroleerde vorm van hand- en voetkoeling evalueren middels een onderzoek naar het effect van de koeling op de ervaren CIPN en de ervaren kwaliteit van leven bij volwassenen die worden behandeld met taxanen.
Met de onderzoeken die tot nu toe zijn uitgevoerd blijkt vooralsnog dat de methode van gecontroleerde koeling de mogelijkheid geeft tot vermindering van CIPN en heeft een betere verdraagzaamheid voor de patiënt. Door de kans op CIPN te verminderen, kan mogelijk chemotherapie langer en in de meest effectieve dosis worden gegeven, wat kan resulteren in de meest optimale behandeling en verbetering van de kwaliteit van leven. Echter, zijn er tot op heden nog weinig onderzoeken uitgevoerd naar de methode van gecontroleerde koeling, welke juist wel nodig zijn om een beter inzicht te kunnen geven in de daadwerkelijke resultaten.
Concluderend betekent dit dat er meer behoefte is aan onderzoek en hopen wij met dit onderzoek andere ziekenhuizen en verpleegkundig specialisten aan te moedigen tot het leveren van een bijdrage ten aanzien van de methode van gecontroleerde koeling ter vermindering van CIPN en de daarmee samenhangende kwaliteit van leven van de patiënt.
Door dit onderzoek zal het gesprek met de patiënt over neuropathie en over kwaliteit van leven gestructureerd geïntegreerd zijn in de zorg. Voor het starten van de behandeling maar ook daarna zullen patiënten hierover vragenlijsten invullen. Daarmee zal de zorgverlener een signalerende functie hebben en zal deze samen met de patiënt het gesprek aangaan over de mogelijk ervaren neuropathie, wat dit kan betekenen voor het dagelijks leven en over de mogelijkheid van het eventueel overwegen van het aanpassen van het behandelplan.
Gecontroleerde koeling voor, tijdens en na de chemotherapie is geïnitieerd door de verpleegkundig specialisten medische oncologie. Ook in de uitvoering van het onderzoek speelt de verpleegkundig specialist een belangrijke rol. Naast de medisch/verpleegkundige zorg, heeft zij ook als aandachtsgebied innoveren, met aandacht voor kwaliteit van leven van de oncologische patiënt.
Voordelige gevolgen: Dit onderzoek draagt bij tot de professionalisering en ontwikkeling van de verpleegkundig specialist en de oncologieverpleegkundigen. De samenwerking tussen verpleegkundig specialisten, verplegingswetenschapper, oncologieverpleegkundigen en medisch specialisten maakt het project multidisciplinair. Dit versterkt interne samenwerkingsverbanden en verbetert de zorg.
Nadelige gevolgen: Momenteel is er helaas nog geen budget voor ondersteuning in de uitvoering van het onderzoek. De uitvoering wordt gedaan door de eerder beschreven onderzoekers naast de huidige taken, zoals bijvoorbeeld de bestaande patiëntenzorg. Het afnemen van de vragenlijsten vergt van zowel de patiënt als de zorgverlener een minimale tijdsinvestering.
Voordelige gevolgen: Met de uitvoering van de initiatie en evaluatie van gecontroleerde koeling ter vermindering van CIPN en het effect op de kwaliteit van leven van de oncologische patiënt is Tergooi MC in Nederland als eerste centrum gestart. Met de verwachting meer inzicht te krijgen in zowel de symptomen van CIPN als de invloed hiervan op het dagelijks leven. Tevens is er sprake van een verdere professionalisering en ontwikkeling van de verpleegkundig beroepsgroep. Bovendien sluit bovenstaande aan bij de visie van Tergooi MC.
Per 1 mei 2022.
Tergooi Medisch Centrum, locatie Hilversum
Afdeling medische oncologie
Van Riebeeckweg 212
1213 XZ Hilversum
Kanker heeft grote gevolgen voor het dagelijkse leven. Patiënten met kanker hebben veelal klachten van vermoeidheid, pijn, neuropathie (zenuwpijn) en depressieve klachten. Maar ook van sociale belemmeringen en belemmeringen in het behoud van hun zelfstandigheid. Het is bekend dat bewegen bij kanker een positief effect heeft. Het zorgt voor vermindering van bijwerkingen ten gevolge van chemokuren, bevordert effect behandeling, behoudt zelfstandigheid, heeft gunstig effect op de botopbouw en draagt bij aan een betere/snellere terugkeer in de maatschappij.
De behandeling van kanker is vaak intensief waardoor bewegen en het leveren van fysieke inspanning niet zo vanzelfsprekend meer is.
Gezien alle voordelen is het belangrijk dat bewegen onderdeel moet zijn van de behandeling. De ‘Nederlandse Norm Gezond Bewegen’ is minimaal 5×30 minuten per week matig intensief bewegen. Deze NNGB geldt ook voor patiënten met kanker. Echter is deze norm voor patiënten met kanker lang niet altijd haalbaar. Het advies luidt dan ook om lichamelijk actief te worden of te blijven.
Met dit project stimuleert het Zaans Medisch Centrum patiënten op de afdeling en geeft handreikingen om thuis zoveel als mogelijk te bewegen.
Dit doen zij door:
op de afdeling, tijdens de behandeling, een plek te creëren met een hometrainer om te voelen wat bewegen met je doet
een op maat gemaakt beweegadvies door de fysiotherapeut (deze komt 3x per maand)
> Beweegprogramma voor thuis d.m.v. boekje/ website of app
Dit project is uniek in Nederland. Er zijn al verschillende centra die een ruimte aanbieden op de klinische afdeling. Maar dit project laat op een andere manier zien hoe je de patiënten kan bereiken en stimuleert de patiënt ook thuis te gaan bewegen.
Dit project is voor alle zorginstellingen inzetbaar.
Uit onderzoek blijkt dat bewegen tijdens de behandeling een positief effect heeft op het behoud van de lichamelijke conditie en heeft een positief effect tegen bijwerkingen van de behandeling. Ook heeft bewegen een gunstig effect op de geestelijke gezondheid: het verbetert de informatieverwerking, vermindert angst/ depressie en verbetert de stemming.
Klachten van ziekte/bijwerkingen van de behandeling en het mogelijke effect van trainen.
Klachten ziekte/ bijwerkingen therapie // Effect van training:
Vermoeidheid ↑ // Vermoeidheid ↓
Botafbraak ↑ // Botopbouw ↑
Kwaliteit van leven ↓ // Kwaliteit van leven ↑
Spiermassa en spierkracht ↓ // Spiermassa en spierkracht ↑
Neuropathie (zenuwpijn) ↑ // Neuropathie (zenuwpijn) ↓
Immuunsysteem ↓ // Immuunsysteem ↑
Aanmaak rode bloedcellen ↓ // Aanmaak rode bloedcellen ↑
Libido en seksueel functioneren ↓ / / Libido en seksueel functioneren ↑
Lichaamsvet ↑ // Lichaamsvet ↓
Bewegen geeft het gevoel zélf iets te kunnen doen!
Voordelige effect is dat patiënten minder last hebben van bijwerkingen en hun lichamelijk conditie kunnen behouden. Patiënten behouden hun zelfstandigheid wat ervoor zorgt dat patiënten minder snel opgenomen worden of stoppen met de therapie.
Nadelige gevolg is dat de verpleegkundige geschoold moeten gaan worden in de materie, dit kost tijd. Tijd is helaas schaars in de zorg. Gelukkig zijn de verpleegkundigen bereid om tijd te creëren.
De Fysiotherapeute heeft dit geïntegreerd in haar dagelijkse werk. Zij ziet de patiënten eerder en begeleidt de patiënt al vanaf het begin. Geen nadelige gevolgen.
Voordelige gevolgen: Minder opnames. Minder adverse events. Minder delay in behandeling. Mogelijkheden om patiënten voor OK te krijgen bij bijv. de behandeling van coloncarcinoom.
Nadelige gevolgen: Kosten fysiotherapie. Onderhoud home trainer.
Dit project is in april 2022 geïmplementeerd
Zaans Medisch Centrum
Kon julianaplein 58
1502 DV Zaandam
De oncologieverpleegkundigen van het OLVG geven thuis chemotherapie aan oncologische patiënten. Zij fietsen met een OLVG-bakfiets door Amsterdam en brengen zo ziekenhuiszorg naar de eigen huiskamer. Met een speciale rugzak en mobiele infuuspaal komen zij tot “3 hoog achter” in Amsterdam.
Het is een goed voorbeeld van ziekenhuiszorg buiten de muren van het ziekenhuis. Maar het is vooral patiënt gericht. Het scheelt niet alleen de patiënt, maar ook vaak de mantelzorger, reistijd naar en wachttijd in het ziekenhuis. Een patiënt is thuis meer op zijn of haar gemak; iemand voelt zich minder ‘patiënt’. De verpleegkundige die de chemotherapie thuis toedient, kent de patiënt al uit de kliniek of van de dagbehandeling. De verpleegkundige observeert de patiënt in zijn of haar eigen omgeving en signaleert en anticipeert tijdig op problemen die de patiënt ervaart.
De patiënten waarderen Oncologische Zorg Thuis met een 9. Zij geven de volgende redenen aan: tijdswinst (minder reis en wachttijd), minder lichamelijk ongemak, meer rust/ vertrouwde omgeving, minder mantelzorg nodig, minder kosten (reizen/ parkeren) en meer veiligheid (vanwege Covid). Voor andere ziekenhuizen is dit een aanrader. Het draagt bij aan een hogere patiënttevredenheid. Onze medewerkers waarderen Oncologische Zorg Thuis met een 8,9.
Zorgverleners waarderen Oncologische Zorg Thuis met een 8,9. Zij geven aan dat dit project echt uitgaat van de wensen van de patiënt en het de patiënt veel meer regie geeft. Door de thuisobservaties krijgt de verpleegkundige een completer beeld van de mens achter de patiënt. Zo kan zij zinvolle interventies doen (op een overvolle dagbehandeling worden sommige signalen niet altijd opgemerkt). Ze geven aan dat het contact met de patiënten intensiever is en persoonlijker; je bouwt een andere, speciale band op met de patiënt. De tevreden patiënten geven positieve energie aan de verpleegkundigen.
Het biedt de verpleegkundige afwisseling in het werk (zij werken ook op de poli, de verpleegafdeling en de dagbehandeling). Zij fietsen door regen en wind, maar ook met een heerlijk zonnetje door Amsterdam. Het is ook een goed voorbeeld van duurzame zorg.
Een nadeel van Oncologische Zorg Thuis is dat het duurder en minder efficiënt is dan toedieningen op de dagbehandeling. Er is een reistijd van de verpleegkundige waardoor zij minder toedieningen kan doen in een werkdag dan op de dagbehandeling. Desalniettemin hebben we dit project opgezet omdat de voordelen voor de patiënt, de mantelzorger en de zorgverlener ons inziens opwegen tegen de hogere kosten. In overleg met de zorgverzekeraars zoeken we naar een structurele, aanvullende financiering voor deze zorg.
Een groot voordeel is dat door thuistoedieningen te geven meer ruimte wordt gecreëerd op de dagbehandeling, waardoor er daar meer complexere of langere chemokuren gegeven kunnen worden. Het aantal oncologische patiënten neemt toe, alsmede het aantal mogelijke behandelingen. Ook wordt er langer doorbehandeld. Door thuistoedieningen te geven, hoeft OLVG haar dagbehandeling niet uit te breiden.
Dit project leidt tot hogere medewerkers tevredenheid. Het biedt de oncologieverpleegkundigen een extra uitdaging en dit is belangrijk in tijden van personele schaarste. Het heeft ons geholpen om personeel te behouden en aan te trekken.
Daarnaast genereert de OLVG bakfiets positieve reclame voor OLVG en zijn we letterlijk “thuis in onze wereldstad” (een van de pijlers van het OLVG).
Het project is in juni 2019 gestart met 3 toedieningen. Inmiddels bestaat ons assortiment uit 8 chemokuren. Het aantal patiënten en het aantal toedieningen breidt zich nog steeds uit. In 2021 hebben we ruim 400 toedieningen thuis gegeven.
OLVG
Oosterpark 9
1091 AC AMSTERDAM
Binnen de afdeling hematologie van het Albert Schweitzer Ziekenhuis lopen meerdere begeleidingsprojecten voor patiënten met hemato-oncologisch lijden. Kort geleden zijn zij van start gegaan met het stroomlijnen van twee van die trajecten. Hierdoor kunnen die projecten gemakkelijker en breder worden ingezet.
Eén van die al langer lopende trajecten is GLOBAS. We weten dat de juiste inname van medicijnen, zeker als het gaat om orale oncolytica, van groot belang is. Om dit te bevorderen krijgen patiënten medicatiedoosjes. Die doosjes helpen hen medicatie op een goede en tijdige manier in de nemen.
De poliklinische apotheek van het Albert Schweitzer Ziekenhuis was al eerder gestart met de Health Monitor. Dit is een standaard vragenlijst voor patiënten die orale oncolytica gebruiken. Aan de hand van de uitkomsten van de vragen krijgt de apotheker inzicht in welke aanvullende informatie een patiënt nog nodig heeft omtrent zijn of haar medicatie. Dit geeft ook een inzicht in de medicatietrouw van patiënten.
De koppeling van GLOBAS en de Health Monitor koppelt de afdeling hematologie aan de poliklinische apotheek. Dit bevordert de uitwisseling van kennis en kunde tussen beide afdelingen. Maar het zorgt er vooral voor dat de medicatiedoosjes bij die patiënten ingezet worden, die ze het meest nodig hebben. Dit blijkt ook uit de uitkomsten van de health monitor.
De health monitor wordt op meerdere momenten afgenomen bij patiënten. Hierdoor zien we dat de controle die de patiënt ervaart op het medicatiegebruik verandert in de loop van de tijd. De inzet van de GLOBAS medicatie doosjes en het effect op medicatiegebruik zijn direct meetbaar. Zo wordt voor zowel de patiënt als de zorgprofessional inzichtelijk hoe het staat met het medicatiegebruik en de medicatietrouw.
Geen nadelige gevolgen.
Positieve gevolgen zijn de intensievere samenwerking tussen hematologen / VS hematologie en de poliklinische apotheek. Dit zorgt ervoor dat we beter van elkaar begrijpen welk aandeel eenieder heeft in de begeleiding van patiënten die orale oncolytica gebruiken. Informatie wordt beter op elkaar afgestemd. En input of feedback die patiënten geven komt gemakkelijker terug bij zorgprofessionals. Daardoor kan het proces op basis van die feedsback makkelijker worden aangepast.
Geen nadelige gevolgen.
Positieve gevolgen, zie bij invloed op zorgprofessional.
Albert Schweitzer ziekenhuis
Albert Schweitzerplaats 25
3300 AK Dordrecht
Binnen de afdeling Hematologie van het Erasmus MC is er voor patiënten die tijdens de behandeling tijdelijk op de Intensive Care (IC) hebben doorgebracht een (evidence based) multidisciplinaire interventie ontwikkeld. Met deze interventie willen wij de kans op het optreden, de ernst en duur van het Post Intensive Care Syndroom (PICS) voor zowel de patiënt als diens naasten positief beïnvloeden.
Binnen de kliniek Hematologie ondergaan patiënten met een hematologische maligniteit veelal complexe behandelingen. Hierdoor is er een verhoogd risico om tijdens de behandeling tijdelijk opgenomen te worden op de IC. Tijdens of na deze IC opname kunnen patiënten problemen ervaren op het lichamelijk, cognitief en/of het psychisch vlak welk het Post Intensive Care Syndroom (PICS) wordt genoemd. Deze klachten hebben zowel invloed op kwaliteit van leven van de patiënt als diens naasten. Dit was de aanleiding voor het ontwikkelen van een evidence based multidisciplinaire interventie. Hierin wordt er direct na terugkomst van de IC op de afdeling door de arts een fysiotherapeut en diëtiste ingeschakeld. De risicofactoren die bijdragen aan het optreden van PICS, zoals leeftijd, het doormaken van een delier en beademing worden vroegtijdig in samenwerking met de professionals vanuit het psychosociale team in kaart gebracht. Deze professionals zijn ook aanwezig in het wekelijks Multi Disciplinaire Overleg waarin de patiënt wordt besproken. Daarnaast worden alle betrokken zorgprofessionals en de familie gestimuleerd het IC Dagboek te gebruiken. Ook zijn er zachte acties in de interventie opgenomen zoals voldoende licht, reductie van geluidsoverlast, muziektherapie en rooming‐ in.
Voorafgaand aan de invoering van deze multidisciplinaire interventie zijn alle verpleegkundigen geschoold. Dit om bewustwording te creëren voor zowel de patiënt en diens naasten, het concept PICS beter te kunnen plaatsen en PICS gerelateerde problematiek al in een vroeg stadium te ondervangen.
De eerste evaluatie van de borging van de interventie heeft inmiddels plaats gevonden. Door direct bij terugkomst van de IC de interventie in te zetten is er geen delay meer, betreffende het consulteren van andere zorgprofessionals, door de arts. Het vroegtijdig inzetten van het psychosociale team heeft bijgedragen dat de patiënt beter tot zijn recht komt tijdens het Multi Disciplinaire Overleg. Verpleegkundigen geven aan dat de scholing hen beter in staat stelt om zowel de patiënt en diens naasten bij terugkomst van de IC te begeleiden en voor te bereiden op het ontslag. Patiënten en diens naasten voelen zich serieus genomen bij hun vragen of angsten die betrekking hebben op de IC opname. Hierdoor zijn zij beter toegerust om bij PICS gerelateerde problematiek zelf de regie te kunnen nemen. De huidige COVID‐19 pandemie toont ons nogmaals het belang van het concept PICS.
Deze bevindingen worden één jaar na de invoering van deze interventie nogmaals geëvalueerd middels een focus groep interview van zowel patiënten als diens naasten. Daarnaast zal het concept PICS nader uitgewerkt worden voor specifieke doelgroepen zoals patiënten met beperkte gezondsheidsvaardigheden c.q. laaggeletterdheid.
De implementatie van de interventie is soepel verlopen. Door het al in een vroeg stadium betrekken van het psychosociale team kwam de patiënt beter tot zijn recht in het Multi Disciplinaire Overleg. Het multidisciplinaire karakter van de interventie heeft er aan bijgedragen dat verpleegkundigen laagdrempelig andere betrokken zorgprofessionals benaderen bij vragen. Daarnaast voelden zij zich door de scholing meer inhoudsdeskundig en toegerust om de patiënt en diens naasten bij terugkomst van de IC te begeleiden en voor te bereiden op het komende ontslag. Hierdoor waren en blijven zij gemotiveerd om de borging van de interventie te ondersteunen.
De invoering van de interventie raakt de kernwaarden van het Erasmus MC waarin zowel de ‘De patiënt als partner’ als de maatschappelijke verantwoordelijkheid centraal staan; de multidisciplinaire samenwerking bij de ontwikkeling van de interventie heeft de samenwerking over grenzen van de eigen professie een positieve impuls gegeven en binnen de pijlers onderzoek en onderwijs (van het Erasmus MC) zijn de verpleegkundigen gestimuleerd zich te ontwikkelen binnen de domeinen van Evidence Based Practice en onderzoek. Deze interventie laat zien dat het Erasmus MC zijn voorgestelde strategie en visie volgt van daaruit zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt.
De huidige COVID-19 pandemie, waardoor de patiënt met een verminderde weerstand een verhoogde kans heeft om op de IC opgenomen te worden, toont ons nogmaals het belang van kennis omtrent het concept PICS. De PICS-interventie en de implementatiestructuur is eenvoudig te adapteren voor andere patiëntenpopulaties. Daarnaast heeft de PICS-interventie niet alleen een positieve invloed op de patiënt en diens naasten maar raakt ook aspecten die het verpleegkundig domein betreffen.
Kliniek Hematologie Nf‐927 D
Erasmus MC Kanker Instituut
Dr. Molewaterplein 40
3015 GD Rotterdam
Door de complexiteit bij mensen met een oncologische ziekte komt het helaas vaak voor dat de patiënt in het ziekenhuis komt te overlijden. Om deze periode zo aangenaam mogelijk te maken is in het Groene Hart Ziekenhuis besloten om met een Mobiele Hospice Unit te starten.
De Mobiele Hospice Unit is een aanvulling op de al bestaande patiëntenkamer. Er zijn diverse spullen aangeschaft om de kamer een wat huiselijkere setting te geven. Denk hierbij aan een koppelbed, een fauteuil, nachtkast met koelkast, lampje, koffiezetapparaat, waterkoker en alles wat daarbij hoort. Zodat het voor de patiënt maar vooral ook voor diens naasten zo comfortabel mogelijk is in deze periode. Hierdoor stijgt de kwaliteit van sterven.
Door het inzetten van de Mobiele Hospice Unit en bijvoorbeeld het koppelbed kan naaste familie blijven slapen. Dit heeft een enorme positieve invloed op het proces van rouwverwerking. Door de middelen die in de kamer aanwezig zijn, krijg je het een idee dat je niet in een ziekenhuis bent.
Het voordeel van de Mobiele Hospice Unit is dat het meer “op bezoek” komen is bij de patiënt omdat de kamer meer rust uitstraalt. De patiënt en diens naasten ervaren ook meer rust.
Het enige nadeel is dat de spullen van de Mobiele Hospice Unit naar de kamer gebracht moeten worden. Hier moet je tijd voor vrij maken.
Voordeel: Fijnere plek om te overlijden. Positieve verhalen zijn altijd goed.
Nadeel: Is er niet.
Groene Hart Ziekenhuis
Bleulandweg 10
2803HH Gouda
Voordat een behandeling op het Oncologisch Dagcentrum wordt gestart, krijgt de patiënt een intakegesprek. In dit gesprek wordt uitleg gegeven over de duur en opbouw van de kuur. Ook wordt inzicht gegeven in wat de patiënt kan verwachten op het gebied van bijvoorbeeld medicatie, bijwerkingen, persoonlijke verzorging en voeding.
Het doel van dit project was het verbeteren van de kwaliteit van het intakegesprek voor de oncologische patiënt en tegelijkertijd het efficiënter inzetten van gespecialiseerde verpleegkundigen door het verder optimaliseren van de werkprocessen.
Ervaring leert dat een patiënt bij een intakegesprek veel indrukken opdoet en wordt overladen met informatie. Bij dit project krijgt de patiënt een e-mail met een gepersonaliseerd behandelplan toegestuurd vóór het intakegesprek. Daardoor kan de patiënt zich, eventueel met hulp van familie of vrienden, goed voorbereiden op het gesprek en heeft hij de mogelijkheid om veel informatie achteraf nog eens na te lezen. De patiënt gaat dan beter voorbereid het behandeltraject in.
Er is daarnaast gekeken naar het efficiënt inzetten van de gespecialiseerd verpleegkundige door het verder optimaliseren van de werkprocessen. De gespecialiseerd verpleegkundige was veel tijd kwijt aan een intakegesprek. Door de Covid-19 pandemie werd het intakegesprek van de ene op de andere dag alleen nog maar telefonisch gevoerd en bleek direct het verbeterpotentieel. In dit project is dat potentieel daadwerkelijk benut en verder uitgebreid.
Onderdelen die zijn aangepakt om het projectdoel te bereiken:
De website van het telefonisch intake gesprek van de oncologische afdeling is sterk verbeterd. (Zie: https://www.zuyderland.nl/specialismen/oncologischezorg/oncologisch-dagcentrum/intake-oncologie/)
De 224 persoonlijke behandelplannen zijn toegankelijk gemaakt en de patiënt krijgt ruim voor het intakegesprek een link naar zijn persoonlijk behandelplan toegestuurd per e-mail. Hij kan de belangrijkste informatie thuis al tot zich nemen. Het betreft vaak complexe kuren die telefonisch uitgelegd moeten worden. Het voordeel van deze werkwijze is dat de patiënt het behandelplan kan zien tijdens het intakegesprek, waardoor het vaak makkelijker is om de uitleg van de oncologieverpleegkundige te volgen. (Zie: https://www.bijwerkingenbijkanker.nl (kies Zuyderland Medisch Centrum als ziekenhuis en kies vervolgens één van de 224 behandelplannen)
Elk behandelplan verwijst naar specifieke informatie die voor de voorgeschreven behandeling van toepassing is, zoals de belangrijkste telefoonnummers, mond- en haarverzorging en voedingsadviezen.
Looproute naar de oncologieafdeling wordt van tevoren uitgelegd m.b.v. een filmpje dat speciaal voor deze pilot is gemaakt. M.n. voor de oudere patiënt helpt deze visuele uitleg om gemakkelijker de weg te vinden naar de oncologieafdeling in het ziekenhuis.
Op de website staan verschillende folders over uiteenlopende relevante onderwerpen. Dat betekent dat veel minder papieren folders uitgereikt hoeven worden. Een milieubewuste keuze.
Er zijn taakkaarten gemaakt voor artsen, polimedewerkers, planningsfunctionarissen, oncologieverpleegkundigen van het dagcentrum en voor de intakeverpleegkundigen, zodat iedereen kan opzoeken wat van hem/haar wordt verwacht.
Informatie op de website ‘Telefonisch intakegesprek oncologie’ is uitgebreid en up-to-date gemaakt en er zijn 224 behandelplannen gemaakt voor alle voorkomende behandelingen.
Door de digitale aanpassingen heeft de patiënt een beter overzicht over alles wat met de behandeling te maken heeft. Ook voor de intake verpleegkundige staat alle relevante informatie die gedeeld moet worden nu overzichtelijk bij elkaar, waar dat voorheen op verschillende (digitale) plaatsen stond.
Het (uniforme) werkproces intakegesprek is efficiënter voor zowel de patiënt als de verpleegkundige.
Patiënten worden beter en eerder geïnformeerd in minder tijd. Ze zijn beter voorbereid op het intakegesprek, waardoor het gesprek gerichter en efficiënter verloopt.
Verpleegkundigen hoeven door de aanpassingen minder tijd te besteden aan de voorbereiding en uitvoering van het intakegesprek, terwijl het eindresultaat (informatievoorziening voor de patiënt) nog beter is.
De patiënt hoeft voor het intakegesprek niet naar het ziekenhuis te komen (minder reistijd).
Uit evaluaties blijkt dat zowel patiënten als medewerkers blij zijn met de aanpassingen in het intakeproces.
Door minder printwerk, wordt het milieu minder belast.
Uit enquêtes is gebleken dat de patiënt in het algemeen waardeert dat:
hij een persoonlijk behandelplan via e-mail thuisgestuurd krijgt dat specifiek op hem van toepassing is. Hij hoeft dus niet te puzzelen om erachter te komen wat wel en niet voor hem geldt.
hij het intakegesprek telefonisch thuis, in de eigen vertrouwde omgeving, kan voeren.
hij goed voorbereid aan het intakegesprek kan beginnen.
er genoeg tijd is om uitleg te geven en vragen te beantwoorden.
hij minder naar het ziekenhuis hoeft te komen.
de website en het behandelplan goed werken als naslagwerk tijdens de behandeling.
Uitleg tijdens het intakegesprek alleen op de allerbelangrijkste punten. Voor de overige zaken wordt verwezen naar de website. Daarnaast worden specifieke vragen van de patiënt beantwoord tijdens de intake.
Oncologieverpleegkundigen hoeven minder papieren klaar te leggen.
Een aangepast werkproces zorgt voor nieuwe uitdagingen voor de zorgprofessional.
Resultaat: het intake gesprek en de gespreksvoorbereiding kosten minder tijd voor de zorgprofessional.
Voorwaarde: iedere stap in het proces is van belang, dus iedereen moet zich houden aan de gemaakte afspraken om het proces succesvol te laten verlopen.
Nadelige gevolgen: niet iedereen beschikt over een computer of internet. Deze kleine groep patiënten krijgt de informatie alsnog op papier aangereikt bij de eerste kuur of de papieren worden per post opgestuurd, als er genoeg tijd is tussen intakegesprek en start behandeling.
Patiënten hoeven minder vaak naar het ziekenhuis (het is al een kwetsbare patiëntengroep) en in Covid-tijd wil je zo min mogelijk toestroom naar ziekenhuis.
De werkwijze is eenvoudig over te nemen door andere disciplines binnen Zuyderland of andere ziekenhuizen.
Doordat de intake efficiënter kan verlopen, zijn de oncologieverpleegkundigen meer beschikbaar voor andere zorgtaken.
Het project is vooral geslaagd door een gefaseerde opbouw, voortdurende betrokkenheid van alle belanghebbenden in het werkproces van het intakegesprek en regelmatige evaluaties in het kader van ‘continu verbeteren’.
Zuyderland Medisch Centrum
Dr. H. van der Hoffplein 1
6162 BG Sittard-Geleen
Als een kind wordt geboren in het ziekenhuis gebeurt dit in een warme, mooie, veilige en zoveel mogelijk huiselijke sfeer. Echter, als mensen overlijden in het ziekenhuis gebeurt dit in een veelal klinische ruimte. Een ruimte die doet denken aan dat er nog (volop) behandeld wordt door aanwezige apparatuur of spullen die niet meer gebruikt (hoeven) worden.
Zo is in het Elisabeth Tweesteden Ziekenhuis het idee ontstaan om een afscheidskamer in te richten. Hierbij kan in een mum van tijd een klinische patiëntenkamer transformeren naar een kamer met een meer huiselijke en warme sfeer door spulletjes in de kamer te zetten die deze sfeer bevestigen. Een sfeer waarin de patiënt en zijn naasten zich geborgen kunnen voelen.
Het vaasje met bloemetjes wat op de deur geplakt kan worden, maakt duidelijk voor alle collega’s van de afdeling dat de kamer een afscheidskamer is.
De afscheidskamer is sinds de implementatie al een aantal keren naar grote tevredenheid van patiënt en naasten ingezet. Ook de directe medewerkers op de afdeling zijn heel enthousiast over de afscheidskamer. Binnen het ETZ zijn er al meerdere afdelingen die dit project ook willen gaan implementeren.
Voordelig:
snel en praktisch inzetbaar
met weinig financiële middelen kan je een kamer toch mooi aankleden
spullen voor de kamer vergen weinig opbergruimte
je hoeft geen verpleegkundige te zijn om de kamer in te richten
duidelijke ‘spelregels’ hoe te gebruiken
Nadelen:
bij meerdere terminale patiënten kan het maar bij 1 patiënt ingezet worden
bij isolatie-patiënt moeilijk inzetbaar vanwege reinigen
het zijn losse spullen dus we moeten alert zijn dat alles bij elkaar blijft
Voordeel: Het project is makkelijk en ziekenhuisbreed uit te dragen zonder al te hoge kosten. Enthousiasme van artsen en organisatorisch manager.
Nadeel: Geen nadelen
ETZ
Hilvarenbeekse Weg 60
5022GC Tilburg
Om kinderen met een ouder met kanker te ondersteunen zijn er in het Laurentius ziekenhuis rugzakjes ontwikkeld die de kinderen krijgen als ze te maken krijgen met een ouder met kanker.
De rugzakjes worden aangeboden aan kinderen t/m 16 jaar. In het rugzakje bevindt zich een folder met informatie hoe kinderen te betrekken bij het ziekteproces, websites die er zijn met informatie over kanker specifiek op kinderen gericht en verwijzing naar boeken over kanker/ziekte.
Ook krijgt het kind een speeltje (dromenvanger, kleurboek, knuffeltje, denkspel etc.) aangepast aan de leeftijd van het kind. Voor jonge kinderen zit er ook een boekje in over kanker (bijv. het boekje Chemo Kasper).
Daarnaast zit er in de rugzak een cadeaubon om de zieke ouder te verrassen met iets wat het kind zelf bedacht heeft (bijv. een keer de autowassen, de afwas doen etc.)
Tenslotte zit er informatie in over de mogelijkheden aan ondersteuning voor kinderen in de regio, zoals rondleiding door het ziekenhuis door het medisch maatschappelijk werk (inclusief de oncologische dagbehandeling), de Kidsclub bij het Toon Hermans Inloophuis of verwijzing naar diverse coaches in de regio die het gezin ondersteuning kunnen bieden bij ziekte en rouw.
Voor een ouder met kanker is het vaak moeilijk om hun kind/kinderen te betrekken bij het ziekteproces. Veel ouders willen hun kind beschermen tegen dit verdriet. Het rugzakje kan juist een handig hulpmiddel zijn om met kinderen het gesprek aan te gaan over de ziekte kanker, de behandeling en de daarbij behorende emoties.
Zowel voor de ouders als voor de kinderen is de diagnose kanker een erg beladen iets. Het rugzakje kan hierbij ondersteuning geven. Het kleurboek kan mogelijk helpen om gevoelens weg te zetten in een tekening, de dromenvanger ‘vangt’ de enge dromen op, het troostknuffeltje kan troost bieden.
Bij dit project vonden de inzenders het belangrijk om niet alleen binnen de eigen instelling te blijven, maar ook meer de samenwerking aan te gaan met zorgaanbieders buiten de intramurale setting zoals het Toon Hermans Huis met als gemeenschappelijk doel een goede ondersteuning van het gezin als een ouder kanker heeft.
Het rugzakje geeft de zorgprofessional handvatten om met de ouder het gesprek aan te gaan over de ondersteuning van kinderen in dit ziekteproces en samen te kijken waar behoefte aan is.
Dit project sluit aan op de visie van het Laurentius ziekenhuis: liefdevolle zorg met passie.
Laurentius Ziekenhuis
Mgr Driessenstraat 6
6043 CV Roermond
De Kracht van Muziek is een project dat zorgt voor een instant kwaliteit van leven voor palliatieve patiënten die thuis, in het ziekenhuis of in een hospice verzorgd worden. Muziek geeft energie. Muziek of ritme zet je letterlijk in beweging. Bewegen kan op lange termijn pijn verminderen en op korte termijn de stemming verbeteren. Mensen met chronische pijn geven aan dat zij hun pijndrempel kunnen verhogen als zij naar hun favoriete muziek luisteren.
Het project De Kracht van Muziek verzorgt voor palliatieve patiënten een online privé mini-huiskamerconcert al dan niet met hun favoriete songs. Zangeres en student Creative Business, Sam van den Bouwhuijsen verzorgt deze mini-huiskamerconcerten en de voorbereiding en begeleiding wordt verzorgd door Tanja Ivanovski, OOFi fysiotherapie.
Binnen de palliatieve setting is het geven van comfort en kwaliteit van leven het belangrijkste doel. Muziek kan dit doel à la minute bereiken. Alleen al door te kijken naar het gezicht van de patiënt en zijn of haar naasten is het resultaat goed af te lezen.
Voordeel: je voelt je nuttig! Nadeel: het kost tijd en organisatie maar deze grant kan daarbij helpen.
Geen nadelige gevolgen. Voordeel het is online dus veilig, goedkoop snel en gemakkelijk. Maar het kan, zodra het weer is toegestaan, ook ter plaatse met meerdere patiënten worden georganiseerd.
Oedeem en Oncologie Fysiotherapie praktijk Ivanovski (OOFi) i.s.m. Bravis ziekenhuis
Instagram:
@dekrachtvanmuziek
Op de dagbehandeling van het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis (AvL) is recent een pilot gestart om het Utrecht Symptoom Dagboek (USD) bij patiënten te gaan afnemen.
Het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis is een specialistisch ziekenhuis, gericht op oncologie. De dagbehandeling is de grootste oncologische dagbehandeling van Nederland met een capaciteit van 50 bedden waar dagelijks zo’n 120 patiënten een behandeling krijgen.
Het USD is een zelfmanagementinstrument om klachten en symptomen in kaart te brengen, de symptoomlast inzichtelijk te maken en prioriteit te geven aan bepaalde klachten/symptomen. Op deze manier kunnen symptomen vroegtijdig gesignaleerd worden en daarna goed gemonitord. De patiënten krijgen voorafgaand aan het voorlichtingsgesprek een folder en het USD wordt zichtbaar in MijnAvL. In het voorlichtingsgesprek over de behandeling biedt de oncologieverpleegkundige uitleg over het USD. De patiënten vullen voorafgaand aan elke kuur een nieuw USD in om hun klachten en symptomen optimaal te monitoren.
De projectgroep heeft ervoor gekozen om te starten bij de groep patiënten die in de palliatieve setting behandeld worden op de dagbehandeling. Zeker in de palliatieve fase is het noodzakelijk om snel klachten en symptomen in kaart te brengen, waarbij aandacht is voor de prioriteit van de patiënt om op deze manier kwaliteit van leven te verbeteren.
Voordelen voor de oncologische patiënt:
Het USD biedt autonomie in het eigen zorgproces
Het USD geeft zicht op de eigen situatie
Geeft serieuze aandacht aan symptomen
Patiënt geeft sturing aan symptoombehandeling
Het USD is zelfmanagementinstrument
Het verhoogt de tevredenheid van de patiënt
Voordelen verpleegkundige:
Geeft focus op wat de patiënt belangrijk vindt
Snellere signalering en monitoring van symptomen
Geeft een leidraad voor een gesprek over symptoomlast
Geeft mogelijkheid tot het volgen van symptomen d.m.v. numerieke scores
Het is ondersteunend in het volgen van het effect van de interventies en geeft dus richting aan interventies
Het biedt ondersteuning in de communicatie tussen de arts en de verpleegkundige
Professionalisering van verpleegkundige rol
Voordeel artsen:
Geeft structurering aan symptoommanagement
Kan communicatie tussen artsen en verpleegkundigen verbeteren
Voordelige gevolgen:
De patiënt geeft meer gestructureerd inzicht in klachten en symptomen waardoor de zorgverlener eenvoudiger een interventie kan aanbieden
Vanwege bovenstaande levert het tijdswinst op voor de zorgverleners
Eventuele nadelige gevolgen:
Het vraagt een minimale tijdsinvestering van de patiënt om de lijst in te vullen voorafgaand aan het consult
Voordelige gevolgen:
Sluit aan bij de organisatie visie patiënt centered care
Antoni van Leeuwenhoek
Plesmanlaan 121
1066 CX Amsterdam
Bijwerkingen van geneesmiddelen komen veel voor. Zo is de schatting dat 5% van de ongeplande ziekenhuisopnames door medicatie wordt veroorzaakt. Bij oncologische patiënten is dit percentage vermoedelijk nog hoger. Naast deze ernstige bijwerkingen is ook de kans op minder ernstige bijwerkingen vele malen hoger dan bij andere geneesmiddelengroepen. Deze voor de patiënt hinderlijke bijwerkingen hebben een grote invloed op de kwaliteit van leven.
Gek genoeg weten we over het veiligheidsprofiel van geneesmiddelen binnen de oncologie relatief weinig. Dit komt mede doordat bijwerkingen pas laat worden herkend en de informatie over bijwerkingen niet of nauwelijks door de huidige generatie zorgprofessionals wordt gemeld aan het Nederlands bijwerkingencentrum Lareb. Daarom is het essentieel dat zorgprofessionals zoals oncologieverpleegkundigen (met name die geneesmiddelen voorschrijven) bijwerkingen goed leren herkennen en informatie bij het optreden van bewerkingen leren melden. Alleen op deze manier komen we gezamenlijk meer te weten over het veiligheidsprofiel van oncologische geneesmiddelen en kunnen we de kwaliteit van leven voor deze kwetsbare groep patiënten verbeteren.
Docenten van de Amsterdams Universitair Medische Centra (AUMC) gaven voorschrijvende oncologieverpleegkundigen tijdens hun opleiding extra training in het herkennen en melden van bijwerkingen. Hiermee werden zij aangemoedigd om kwalitatief goede bijwerkingen te laten melden na hun opleiding. Om dit te bereiken heeft het AUMC aan het bestaande curriculum van één hogeschool een extra training toegevoegd met onder andere een real-life bijwerkingen meldopdracht. Hierin werden de oncologieverpleegkundigen gemotiveerd een bijwerking te melden die ze zelf tegenkwamen. De meldingen werden nabesproken met docenten en medewerkers van het Nederlands bijwerkingencentrum Lareb. Op deze manier werd het proces van het herkennen en melden van bijwerkingen voor de oncologieverpleegkundigen duidelijk, werd er uitleg gegeven over de gang van zaken na afloop van het melden en werd de theorie en praktijk aan elkaar gekoppeld.
Om het effect van de onderwijsinterventie te meten werden de oncologieverpleegkundigen met extra training vergeleken met een groep oncologieverpleegkundigen zonder extra training. Tot 2 jaar na de opleiding werden alle oncologieverpleegkundigen (met een voorschrijfbevoegdheid) gevolgd, waarbij het aantal bijwerkingenmeldingen, de kwaliteit van de bijwerkingenmeldingen en de kennis over het melden van bijwerkingen werd bijgehouden.
Oncologieverpleegkundigen die de extra training over bijwerkingen hadden gevolgd deden significant vaker een melding van een bijwerking na afloop van hun opleiding dan oncologieverpleegkundigen die de training niet hadden gevolgd. De getrainde oncologieverpleegkundigen deden het zo goed, dat ze zelfs 5x vaker een melding van een bijwerking deden dan het Nederlands gemiddelde (van artsen, apothekers en verpleegkundigen). Naast deze kwantitatieve voordelen zagen we ook dat de kwaliteit van de bijwerkingenmeldingen bovengemiddeld goed was (84% was zeer goed gedocumenteerd). Tevens bleek ook de houding en kennis van de groep getrainde oncologieverpleegkundigen gedurende de gehele follow-up-periode significant beter dan de controlegroep.
Oncologieverpleegkundigen die getraind zijn in het herkennen van geneesmiddelenbijwerkingen kunnen nu sneller anticiperen op bijwerkingen bij hun patiënt en hiermee de kwaliteit van leven verbeteren. Tevens zijn ze in staat om sneller kwalitatief goede meldingen van bijwerkingen te maken en hiermee de kennis over het veiligheidsprofiel van geneesmiddelen binnen de oncologie te verbeteren. Een bijkomend voordeel is dat de informatie over het veiligheidsprofiel kan leiden tot specifiekere behandeling en meer kennis over het herkennen en behandelen van de geneesmiddelenbijwerkingen.
Zorginstellingen waar oncologieverpleegkundigen beter in staat zijn bijwerkingen te herkennen, ervaren dat de kwaliteit van zorg en kwaliteit van leven voor de patiënt kan verbeteren. Door het eerder ingrijpen van de verpleegkundigen is het tevens mogelijk dat er minder onnodige ziekenhuisopnames door medicatie plaatsvinden. Het bijkomend voordeel is dat informatie over het veiligheidsprofiel kan leiden tot specifiekere behandeling en meer kennis over het herkennen en behandelen van de geneesmiddelenbijwerkingen.
Amsterdam UMC – locatie AMC
Afdeling Interne Geneeskunde – sectie farmacotherapie
De Boelelaan 1117
1081 HV Amsterdam
In het Amsterdam UMC, locatie AMC, ondergaan jaarlijks ongeveer 500 patiënten gastro-intestinale/oncologische chirurgie.
Om op de chirurgische afdelingen van het AMC de voedingsstatus te verbeteren wordt een ontbijtbuffet aangeboden aan de patiënten. Het ontbijtbuffet wordt aangeboden in een andere ruimte zodat de patiënt even uit de ziekenhuisomgeving en patiëntkamer wordt gehaald. Doordat de patiënt het hele voedingsaanbod bij het buffet ziet, indien van toepassing afgestemd op zijn/haar dieet, zal naar verwachting de voedingsintake worden vergroot. Indien gewenst kan de patiënt met andere patiënten het ontbijt nuttigen.
Op de chirurgische verpleegafdelingen wordt gewerkt met het ERAS protocol waarin vroege enterale intake en (vroege) mobilisatie hoofdcomponenten zijn. Toch is voeding én met name ondervoeding in het ziekenhuis nog steeds een veel voorkomend probleem. Prevalentiecijfers zijn hoog: 1 op de 3 patiënten is ondervoed. Dit leidt tot meerdere gezondheids-gerelateerde consequenties, zoals frequente achteruitgang van functionele status, heropnames en verhoogde mortaliteit. Ondervoeding is ook problematisch indien een grote complicatie ontstaat na een operatie, aangezien dit leidt tot een vertraagd genezingsproces.
Naast ziekte gerelateerde factoren is bekend dat omgevingsfactoren ook barrières zijn voor een goede voedingsintake. Patiënten worden vaak gestoord tijdens het nuttigen van hun maaltijd voor klinische interventies en daarnaast is de omgeving waarin de patiënt eet vaak niet optimaal.
Omdat goede voeding van essentieel belang is voor het herstel van de chirurgische patiënt moeten er innovaties bedacht worden om de voedingsstatus van patiënten te verbeteren. In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft de Stuurgroep Ondervoeding bij 96% van alle Nederlandse ziekenhuizen geïnventariseerd hoe de verzorging van maaltijden ingericht en gefinancierd werd. Hierbij werd een benchmarktabel ontwikkeld met daarbij de meest optimale situatie en de minst optimale situatie. Vanuit hier werden succesfactoren en verbeterpunten opgesteld. De volgende succesfactoren ondersteunen het ontbijtbuffet; veel menu-opties, brood en broodbeleg ter plekke kiezen en serveren en een gebruiksvriendelijke bestelprocedure. Flexibele eetmomenten die ingespeeld zijn op de behoefte van de patiënt, transparantie van het assortiment en structurele registratie van de voedingsinname van patiënten werden als verbeterpunten aangetoond.
Het doel van dit project was het ontwikkelen, implementeren en evalueren van een ontbijtbuffet op de afdeling gastro-intestinale/oncologische chirurgie. Primair werd gefocust op de volgende aspecten:
de haalbaarheid van een ontbijtbuffet op de verpleegafdeling;
het gebruik van het ontbijtbuffet door patiënten;
de tevredenheid van patiënten over het ontbijtbuffet.
Het ontbijtbuffet is in meerdere fases ontwikkeld en vervolgens geleidelijk geïmplementeerd. Chirurgische patiënten die werden opgenomen, konden iedere ochtend gebruik maken van het ontbijtbuffet. Middels tweewekelijkse evaluaties met betrokkenen is gekeken naar de haalbaarheid. Er is in de implementatieperiode bijgehouden hoeveel patiënten gebruik maakten van het ontbijtbuffet. Daarnaast is er middels patiëntendagboekjes gekeken naar de voedingsintake en tevredenheid van de patiënten.
In de 0-meting gaf een klein percentage aan de voorkeur te hebben om te ontbijten in een ontbijtbuffetruimte. Tijdens de implementatiefase is gebleken dat er meer interesse is voor het ontbijtbuffet. Tussen de 23.6% tot 35.5% van de patiënten maakte gebruik van het ontbijtbuffet.
Tijdens de tweewekelijkse evaluaties is gekeken naar de haalbaarheid. Het tijdstip van het buffet is gedurende de implementatieperiode aangepast van 7:30-8:00 uur naar 8:00-8:30 uur. Zo hadden de voedingsassistenten ’s ochtends meer tijd om hun voorbereidingen te treffen.
In de implementatiefase is gekeken naar het daadwerkelijk gebruik van het ontbijtbuffet onder de patiënten. Hierbij moet worden genoemd dat het percentage patiënten wat een nuchter beleid heeft of NPO-beleid bijna net zo hoog ligt als het aantal patiënten wat gebruik maakt van het ontbijtbuffet. Ook is er een categorie patiënten die net een grote OK heeft ondergaan en klinisch niet in staat was om naar het ontbijtbuffet te gaan.
Ondanks het grote aantal mondelinge positieve reacties van patiënten over het ontbijtbuffet, is er weinig verschil te zien in de tevredenheidsscores.
Ondanks de uitdagingen in de implementatie fase wordt het ontbijtbuffet nu standaard aangeboden op de afdelingen. Het is nog te vroeg om te beoordelen of de voedingsintake van patiënten ook is verbeterd door het buffet.
Verpleegkundigen ondervinden geen hinder van het project. Zij vinden het leuk om te zien dat patiënten ’s ochtends in de ontbijtbuffetruimte zitten. Ochtendzorg (ADL) start daardoor wel iets later, maar dat geeft geen problemen.
Zorgassistenten helpen patiënten naar de ontbijtbuffetruimte. Hierdoor starten zij later met de ADL-zorg. Dit werd niet als vervelend ervaren. Wel vonden ze het lastig patiënten te stimuleren gebruik te maken van het buffet. Met name als ze in de ochtend nog slapen en een patiënt wakker moeten maken.
Voor de voedingsassistenten liep dit project samen met een nieuw voedingsconcept. Daardoor werd veel van hen gevraagd. Zij gaven aan weinig tijd te hebben om het ontbijtbuffet voor te bereiden. Om hen te ontlasten dekte de verpleging tijdens de nachtdienst alvast de tafels.
De voorlopige resultaten van het project zijn positief, wat betekent dat het project ook op andere afdelingen geïmplementeerd kan worden. Hiervoor moeten ruimtes geschikt gemaakt worden wat kosten met zich meebrengt. Echter wordt locatie AMC verbouwd, dus hier zou tijdens de verbouwing al rekening mee gehouden worden.
Amsterdam UMC – locatie AMC
Afdeling chirurgie (G6zuid & G6noord)
Meibergdreef 9
1105 AZ Amsterdam
In het Jeroen Bosch Ziekenhuis is een project gestart om polyfarmacie bij ouderen in de oncologie te verminderen.
Polyfarmacie komt steeds vaker voor, onder andere door de toename van het aantal ouderen met een chronische aandoening zoals bepaalde vormen van kanker. Uit onderzoek blijkt dat patiënten met polyfarmacie een groter risico hebben op een ziekenhuisopname, op bijwerkingen en op verminderde therapietrouw. Van alle mensen die chronisch geneesmiddelen gebruiken, gebruikt 17% 5 of meer geneesmiddelen naast elkaar (www.zonmw.nl, 2020).
Uit onderzoek (HARM, 2006) blijkt tevens dat risico’s voor vermijdbare geneesmiddel gerelateerde ziekenhuisopnamen naast polyfarmacie vooral voorkomen bij patiënten met:
een of meerdere aandoeningen;
een verminderde cognitie;
een nierfunctiestoornis.
Het ene geneesmiddel kan de opname, afbraak en/of uitscheiding (farmacokinetiek) van een ander middel beïnvloeden, waardoor er onvoldoende werkzaamheid of juist een toxische ophoping van het betreffende middel/chemotherapie ontstaat. Ook kunnen geneesmiddelen elkaars werking (farmacodynamiek) in positieve of negatieve zin beïnvloeden (ZonMw).
Om de nadelige gevolgen van polyfarmacie terug te dringen zijn meerdere strategieën mogelijk. Naast betere begeleiding bij gebruik van NSAID’s en betere informatie-uitwisseling tussen zorgverleners, is een periodieke medicatiebeoordeling (waarbij de nadruk ligt op het geneesmiddelengebruik van kwetsbare patiëntengroepen) een van de mogelijkheden om vermijdbare ziekenhuisopnames te verminderen. Bij een periodieke medicatiebeoordeling zijn in beginsel drie partijen betrokken: de patiënt, de medisch/verpleegkundig specialist en de apotheker. Zo nodig worden andere disciplines geconsulteerd, zoals huisarts en verpleegkundigen.
Probleemstelling op het Oncologisch Centrum van het Jeroen Bosch Ziekenhuis:
Er wordt niet structureel gekeken naar verbeteringen in medicatiebeleid op de polikliniek
Er is geen richtlijn voor structurele verbetering in medicatiebeleid op de polikliniek
Kennistekort over polyfarmacie bij zorgverleners op het OC
Geen duidelijke afspraken over wie verantwoordelijk is voor het medicatieoverzicht (apotheker, medisch/verpleegkundig specialist e/o overige medebehandelaars)
Onvoldoende digitale ondersteuning (onduidelijk of patiënten gebruik maken van Landelijk Schakelpunt (LSP))
Dit project draagt bij aan de veiligheid en kwaliteit van leven van de oudere oncologische patiënt. Door het invoeren van een gestructureerde medicatiebeoordeling voor de oncologische patiënten boven de 65 jaar. Hierdoor kunnen ziekenhuisopnames door onnodige bijwerkingen en contra-indicaties worden voorkomen
Voordeel: er wordt een tool ontwikkeld waarmee je op een eenvoudige en gestructureerde manier zicht krijgt op actuele of potentiële problemen rondom medicatiegebruik van patiënten. Cytostaticagebruik wordt voor de patiënt op die manier veiliger.
Nadeel is dat de tool moet worden bijgehouden.
De positieve gezondheidsbeleving van Machteld Hubert is een van de pijlers van het JBZ. Gebruik van deze tool sluit daar goed bij aan. De patiënt veiligheid wordt verbeterd en tegelijk worden de kosten verlaagd door onnodige ziekenhuisopnames.
Ontwikkelen van een tool kost geld en mankracht.
Jeroen Bosch ziekenhuis, Poli Oncologie
Henri Dunantstraat 1
5223 GZ ‘s-Hertogenbosch
Het Antonie van Leeuwenhoek ziekenhuis heeft onderzocht of het koelen van de mond tijdens de toediening van Doxorubicine (adriamycine) de kans op orale mucositis verminderd. Hiermee wordt bedoeld dat de patiënt minder kans heeft op wondjes en pijn in de mond.
Patiënten koelden ongeveer 15 minuten met ijsblokjes of een ijsje de mond. Eerst werd bij 108 patiënten (controlegroep) gemeten hoeveel en hoe heftig de klachten van de mond waren tijdens de chemotherapie. Daarna hebben 111 patiënten (interventiegroep) de mond gekoeld tijdens de chemotherapie. Die resultaten zijn met elkaar vergeleken.
In totaal hebben 90 van de 111 patiënten (81%) alle kuren de mond gekoeld.
De cumulatieve incidentie van orale mucositis was 28% unieke events in de interventiegroep versus 43,4% in de controlegroep (RR=0.65 ; 95%CI 0.44-0.95 ; p=0.03).
Een positieve verbetering dankzij het koelen.
Weinig. Door een simpele handeling als het aanbieden van ijsblokjes of een ijsje aan patiënten die Doxorubicine (adriamycine) krijgen toegediend, kan worden voorkomen dat orale mucositis ontstaat.
Alleen positief. Patiënten hebben minder klachten en minder vaak een mondhygiënist nodig. Het Antonie van Leeuwenhoek biedt hiermee betere patiëntenzorg.
Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis
Plesmanlaan 161
1066 CX Amsterdam
Psychosociale ondersteuning door Adamas inloophuis voor patiënten Oncologiecentrum Spaarne Gasthuis en Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis.
Patiënten en hun naasten, die met kanker worden geconfronteerd, krijgen te maken met onzekerheden, verdriet en vooral veel vragen. Het dagelijks leven raakt ontregeld en er kunnen spanningen ontstaan. In het ziekenhuis komt de patiënt om te werken aan lichamelijk herstel, maar de geestelijke begeleiding is net zo belangrijk. Sinds 2013 is er tussen Adamas Inloophuis, het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis en het Spaarne Gasthuis een strategische samenwerking. Aan patiënten en hun naasten wordt psychosociale zorg en ondersteuning geboden.
Wat houdt de samenwerking in?
Speciaal opgeleide vrijwilligers van het Adamas Inloophuis hebben een vaste plek in het oncologiecentrum van het Spaarne Gasthuis. Zij spreken patiënten voornamelijk in de wachtkamers, dagbehandeling of de huiskamers van het Antonie van Leeuwenhoek Ziekenhuis en het Spaarne Gasthuis. Zij zijn bij Adamas opgeleid en weten, vaak uit eigen ervaring, wat de impact van kanker is. Patiënten vinden de vrijwilligers op doordeweekse dagen voor een luisterend oor, voor advies, voor vragen of problemen en psychosociale ondersteuning. De vrijwilligers zijn laagdrempelig benaderbaar omdat ze op de diverse afdelingen rondlopen en patiënten geen afspraak hoeven te maken. De vrijwilligers zijn herkenbaar en voelen vaak aan of iemand interesse heeft in een gesprek. Patiënten zijn welkom op elk voor hen gewenst moment. De vrijwilligers geven geen medische informatie.
De ondersteuning van Adamas vrijwilligers aan patiënten / naasten bestaat uit:
het bieden van een luisterend oor bij (heftige) emoties,
het actief meedenken en adviseren over aanvullende hulp / derden in de zorgketen,
kennismaking / verwijzing naar Adamas inloophuizen of ander inloophuis indien dit dichterbij is voor de patiënt,
het bieden van sociaal contact voor, tijdens of na een behandeling of een afspraak,
buddyschap,
of waar de patiënt verder behoefte aan heeft.
Daarnaast biedt Adamas gemeenschappelijke lezingen en inloopspreekuren aan. Ze geven een maandelijkse workshop Huidverzorging en Make-up. Er worden verschillende ‘verwendagen’ georganiseerd bijvoorbeeld varen met vaarkracht.nl of een verwenmoment vlak voor Kerst. Er wordt ook uitgebreid stilgestaan bij Wereldkankerdag door informatiestands, het uitdelen van gezonde smoothies of rozen met een persoonlijke boodschap of uitnodiging voor een bezoek aan het inloophuis.
In een evaluatie geven de interne verwijzers (artsen en verpleegkundigen) aan zeer tevreden te zijn over de aanwezigheid van de vrijwilligers van Adamas in het oncologiecentrum Spaarne Gasthuis. Ze ervaren de gesprekken van grote toegevoegde waarde voor zowel de patiënt/naaste als ook voor henzelf als professional.
In 2018 hebben Adamas vrijwilligers ruim 8.000 gasten (patiënten en naasten) psychosociale ondersteuning kunnen bieden. Ongeveer 20.000 mensen bezoeken de polikliniek Spaarne Gasthuis. Dit houdt in dat ongeveer 30% behoefte heeft aan deze vorm van ondersteuning. Daarnaast is Adamas voor 5 patiënten buddy geweest. Buddy zijn betekent een uitgebreidere begeleiding in het medische proces (bijvoorbeeld meegaan naar de spreekkamer, wekelijks bij de patiënt aan het bed zitten enz.)
De vrijwilligers van Adamas voelen zich erg welkom in het ziekenhuis. Ze halen veel voldoening uit de gesprekken en vinden het belangrijk om ook de connectie met het inloophuis te houden.Uit onderzoek naar patiententevredenheid na het voedingsconsult, gaf een groot aantal patiënten aan dat ze heel tevreden waren over het consult (7.75) en ruim 83% zou het consult ook adviseren aan andere patiënten.
Geen. De zorgprofessional kan zich volledig concentreren op het medische gedeelte omdat het psychosociale aspect wordt opgevangen door de vrijwilligers van het inloophuis.
Alleen financieel. Het Spaarne Gasthuis heeft zorgconcept Planetree geïntroduceerd. Daarbij is de patiënt ‘top of concern’ en het ziekenhuis toegewijd en lerend daaraan. Ook in het inloophuis staat de patiënt centraal en wordt steeds gekeken naar waar die behoefte aan heeft. De samenwerking tussen Adamas en de ziekenhuizen geeft praktische invulling aan het zorgconcept. Daarom zorgen de ziekenhuizen voor een gedeeltelijke financiering van het inloophuis.
Adamas Inloophuis
Eugenie Previnaireweg 61
2151 BB Nieuw-Vennep
Patiënten met borstkanker die een operatie moeten ondergaan in het Albert Schweitzer Ziekenhuis krijgen van de mammacare veprleegkundigen gratis een handgemaakt hartvormig kussen mee naar huis. Dit hartenkussen kan onder de arm worden gedragen en beschermt het kwetsbare geopereerde gebied (de borsten en okselklieren). De vorm van het kussen en het zachte materiaal zorgen voor een prettige houding en verzachten de pijn. Zwellingen, stuwingen en/of spanning in de schouder worden door het dragen van het kussen verlicht. Bij lange afstanden in de auto kan het kussen ter bescherming van het geopereerde gebied onder de autogordel worden geplaatst.
Het idee om een hartenkussen te gebruiken is ooit bedacht door een patiënt. Door het ASZ is het daarna verder uitgewerkt. Het hartvormige kussen wordt gemaakt door cliënten van het kleinschalig atelier ‘Naald en Daad’, een instelling die mensen met een verstandelijke of lichamelijk beperking ondersteunt.
Voor meer informatie over dit project kunt u ook kijken op:
https://www.asz.nl/breastclinic/borstkanker-wat-nu/operatieve_behandeling/-hartenkussen–voor-borstkankerpati-nten-na-operat/
Patiënten zijn zeer tevreden met de werking van het kussen en heel blij met dit kleine gebaar.
Het kost tijd en moeite om sponsors te vinden voor dit project.
Door deze extra service aan patiënten bevestigd de zorginstelling haar visie oog te hebben voor patiënten.
Albert Schweitzer ziekenhuis
Albert Schweitzerplaats 25
3300 AK Dordrecht
In het Amsterdam Universitair Medisch Centrum, locatie AMC, wordt de zorg van oncologische patiënten die een grote buikoperatie hebben ondergaan gedeeld tussen de verpleegkundigen en mantelzorgers.
Deze patiënten hebben hoog-complexe zorg nodig. Na ontslag wordt deze zorg thuis voortgezet door familieleden. Op deze actieve rol zijn de familieleden meestal niet goed voorbereid. Daarom is een programma ontwikkelt om familieleden actief te betrekken bij de zorg al tijdens de ziekenhuis opname. Dit programma past bij de huidige tendens van patiënt- en familie gecentreerde zorg. Familieleden worden betrokken bij juist die taken waarvan men weet dat die een beschermend effect hebben op het optreden van complicaties. Voorbeelden hiervan: vroege mobilisatie, mondhygiëne, ademhalingsoefeningen of cognitieve activiteiten om de kans op een delier te verminderen. Het programma werd multidisciplinair ontwikkelt en bestaat uit de volgende componenten: rooming-in (optioneel), aanwezigheid bij artsenvisite, geschreven informatie, training door verpleegkundigen, hands-on participatie van zorgtaken, afhankelijk van zorgeisen van de patiënt en vaardigheden van de mantelzorger kon deze ook helpen bij andere zorgtaken zoals b.v. verzorgen van wonden, sondevoeding aankoppelen of fraxiparine prikken. Inmiddels is ook een app ontwikkeld waar mantelzorgers informatie kunnen opzoeken en hun activiteiten kunnen bijhouden. Verpleegkundigen werden voorafgaand aan het project getraind in het actief betrekken van mantelzorgers in de zorg. Om de familie te faciliteren in hun aanwezigheid in het ziekenhuis werden op de afdeling twee speciale mantelzorgkamers ingericht. Deze kamers hebben een huiselijke sfeer en er is ook een bed voor de mantelzorger.
Voor meer informatie over dit project kunt u ook kijken op:
https://www.nursing.nl/amc-mantelzorgers-tegen-complicaties/
of
https://www.bewustzijnsproject.nl/wp-content/uploads/2018/04/2.-Marthe-Schreuder-familieparticipatie-postoperatieve-zorg.pdf
Bij een eerste test onder patiënten die een slokdarm – of pancreasresectie ondergingen en hun mantelzorgers bleek het programma haalbaar. De taken bleken goed uitvoerbaar en de mantelzorgers vonden het niet te zwaar. Patiënten gaven aan veel steun te ondervinden aan de aanwezigheid van hun naaste en bleken meer tevreden over de ziekenhuisopname dan patiënten in een controlegroep. Daarnaast bleken patiënten met mantelzorgers ook vaker mobiliseerden, ademhalingsoefeningen deden, tanden poetsten en cognitieve activiteiten ondernamen dan de controlegroep. Deze resultaten zijn al veelbelovend en als volgende stap wil het AUMC onderzoeken wat de invloed van het programma is op klinische uitkomsten van de patiënt (heropnames en complicaties).
Bij evaluatie uitten artsen en verpleegkundigen zich positief over het betrekken van mantelzorgers. Voor verpleegkundigen was het in de eerste dagen postoperatief een tijdsinvestering, maar dat betaald zich later in de opname terug als de mantelzorger meer taken overneemt. Voor artsen kost de ochtendvisite wat extra tijd, maar levert hen ook informatie op. Doordat de familie direct op de hoogte was, waren minder aanvullende familiegesprekken nodig. Het was wel belangrijk om taakverdeling tussen mantelzorger en verpleegkundige goed te documenteren. En soms is het nodig om potentiële mantelzorgers te screenen op geschiktheid.
Dit project heeft een positieve invloed op hoe een ziekenhuisopname beleeft wordt door patiënten en familieleden. Het ziekenhuis onderscheidt zich hiermee op het gebied van patiëntvriendelijkheid en kwaliteit.
Bij de grootschalige verbouwing die in het AUMC gaat plaatsvinden wordt in de bouwplannen rekening gehouden met de behoefte aan mantelzorg kamers.
Amsterdam UMC, locatie AMC
Afdeling chirurgie (G6-noord en G6-zuid)
Meibergdreef 9
1105AZ Amsterdam
Voor patiënten met slokdarm kanker zijn hele dagelijkse dingen zoals eten en slikken heel ingewikkeld. Daarnaast kunnen ze door de therapie die ze krijgen te maken krijgen met het verliezen, veranderen of verminderen van hun smaak. Tijdens een oncologisch revalidatieprogramma deelden slokdarm kankerpatiënten tips met elkaar om in conditie te blijven, het slikken te vergemakkelijken, gewichtsverlies te voorkomen en misselijkheid tegen te gaan. Deze tips hadden zich in het leven van alledag praktisch bewezen en bleken nergens te zijn opgetekend.
De slokdarm-maag kliniek van Ziekenhuisgroep Twente in Almelo heeft daarom een kookboek voor slokdarmpatiënten gepubliceerd. In het kookboek staan recepten, verhalen en tips voor en door patiënten na de behandeling van slokdarmkanker. Ook verschillende professionals komen aan het woord over diagnostiek en behandeling van deze vorm van kanker.
In navolging van het boek zijn ook workshops voor patiënten gerealiseerd. Hierbij werden recepten uit het boek onder begeleiding van een kok en een diëtiste bereid. Betrokken artsen namen ok deel aan de workshop waardoor patiënten niet alleen met elkaar, maar ook met de artsen op een informele manier met elkaar in gesprek konden gaan.
Voor meer informatie over dit project kunt u ook kijken op:
https://www.zgt.nl/patienten-en-bezoekers/onze-specialismen/oncologisch-centrum/slokdarmkanker/kookboek-en-kookworkshop/
Patiënten ontvangen het boek voorafgaand aan hun operatie. Hierdoor kunnen ze vooraf zien dat het nuttigen van voedsel ook weer iets kan worden om van te genieten of tegenop te zien. Dit helpt hen bij het herstel van de behandeling. Patiënten lieten weten veel baat te hebben gehad van zowel het boek als de workshop.
Het boek en de workshop gaf de zorgprofessional een beter inzicht in de belevingswereld van slokdarm kanker patiënten. Ze ervoeren positieve ervaringen in de contacten met hun patiënten over het boek en de workshop.
Dit project geeft een zeer positieve weerslag op hoe het ziekenhuis ervaren en gezien wordt door patiënten en hun naasten. Daarnaast draagt het bij aan het vergroten van de toegankelijkheid van zorgprofessionals voor patiënten.
Ziekenhuisgroep Twente
Oncologisch Centrum ZGT
Zilvermeeuw 1, Postbus 7600
7600 SZ ALMELO
Dagelijks bieden vrijwilligers werkzaam in het Groene Hart Ziekenhuis de patiënten van 12 behandelafdelingen een handmassage aan. De massage is ter ontspanning. Ook verpleegkundigen zijn geschoold hierin. De handmassage wordt gedaan met essentiële oliën, dus ook de aromatherapie draagt bij aan de ontspanning. Handmassages zijn breed inzetbaar. Niet alleen de patiënten krijgen de massage, soms wordt die ook gegeven of geleerd aan een geliefde. Ook wijkverpleegkundigen en leden van Pluszorg in de regio rondom het Groene Hart krijgen inmiddels ook les in de handmassage. De massages werden ook gegeven aan burgers tijdens een open dag in het ziekenhuis, aan verpleegkundigen zelf op de dag van de verpleegkunde.
Door de massage, de tijd en de persoonlijke aandacht die vrijwilligers en verpleegkundigen besteden aan patiënten voelen zij zich meer gezien en gehoord. Door onderzoek (gepresenteerd op het Nationaal Palliatief congres in Lunteren) is aangetoond dat de bereikte ontspanning stress verlagend is en soms ook de pijn verminderd. Patiënten voelen zich welkom en verwend, de hele opname wordt beter ervaren. Patiënten waren na de massage minder onrustig en verdroegen hun behandeling beter.
Bij naasten die hun geliefde een handmassage konden geven hielp dit om op een andere manier contact te maken met de zieke en zich minder hulpeloos te voelen. Bij naasten die handmassages gaven aan hun geliefde tijdens de wake, hielp dit later ook weer bij de rouwverwerking.
Tijdens een intern onderzoek werden bijna alleen positieve reacties gehoord. Hulpverleners zien patiënten genieten en rustiger, meer ontspannen worden. Hierdoor vroegen ze minder vaak aandacht. Zorgprofessionals die de techniek leerden gebruikte de handmassage in sommige gevallen om een gesprek op gang te helpen.
De massages worden veelal door vrijwilligers gegeven. Soms worden patiënten toch gestoord tijdens de massage voor verpleegkundige handelingen of onderzoeken.
Het Groene Hart ziekenhuis laat hiermee haar gastvrijheid zien en dat de patiënten gezien, gehoord en gewaardeerd worden.
Het Groene Hart Ziekenhuis
Bleulandweg 10
2803 HH Gouda
Per jaar krijgen ongeveer 14.000 vrouwen de diagnose borstkanker. ongeveer een kwart daarvan is jonger dan 50 jaar. De behandeling van borstkanker wordt steeds succesvoller en de meeste patienten hebben een goede prognose. Echter zowel de behandeling als de ziekte zijn ingrijpend, beiden hebben een grote impact op zowel fysiek als psychosociaal functioneren en re-integratie op de arbeidsmarkt.
Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat vroegtijdige aanpassing in life- en mindstyle, beter herstel geeft en daardoor een betere kwaliteit van leven op korte en ook op langere termijn. ‘Goede nazorg begint bij voorzorg’.
We zijn twee jaar geleden gestart met een project ‘voedingsconsulten bij patienten met borstkanker en systeemtherapie’. Doel van het project was met name een inventarisatie of en hoe zinvol het is om leefstijladviezen te geven. Doel op de langere termijn is een lifestylepoli – waarin adviezen gegeven worden tav voeding, lichaamsbeweging en mindstyle – om:
kwaliteit van leven te verhogen
therapietrouw bij de behandeling van borstkanker tijdens systeemtherapie te vergroten
preventie hart- en vaatziekten en osteoporose
preventie overgewicht als risicofactor tav het ontwikkelen van een recidief borstkanker
Bij een eerste test onder patiënten die een slokdarm- of pancreasresectie ondergingen en hun mantelzorgers bleek het programma haalbaar. De taken bleken goed uitvoerbaar en de mantelzorgers vonden het niet te zwaar. Patiënten gaven aan veel steun te ondervinden aan de aanwezigheid van hun naaste en bleken meer tevreden over de ziekenhuisopname dan patiënten in een controlegroep. Daarnaast bleken patiënten met mantelzorgers ook vaker mobiliseerden, ademhalingsoefeningen deden, tanden poetsten en cognitieve activiteiten ondernamen dan de controlegroep. Deze resultaten zijn al veelbelovend en als volgende stap wil het AUMC onderzoeken wat de invloed van het programma is op klinische uitkomsten van de patiënt (heropnames en complicaties).
Uit onderzoek naar patiententevredenheid na het voedingsconsult, gaf een groot aantal patienten aan dat ze heel tevreden waren over het consult (7.75) en ruim 83% zou het consult ook adviseren aan andere patienten.
Verbeterde life- en minstyle van vrouwen in het Alexander Monro Ziekenhuis, tijdens systeemtherapie, waardoor betere kwaliteit van leven van patienten die systeemtherapie krijgen en gehad hebben bij de diagnose borstkanker.
De consulten worden gedaan door professionals uit het ziekenhuis. De professionals zijn hier ook voor opgeleid en worden blij als ze hun expertise op dit gebied ten goede kunnen laten komen aan de patient.
Een nadeel van het project is dat een groep zorgverleners opgeleid moet worden om lifestyleconsulten / adviezen te kunnen geven. Een ander mogelijk nadeel is dat er nieuwe zorgverleners aangetrokken moeten worden.
Het ziekenhuis biedt op deze manier patienten met borstkanker een unieke service. Hiermee neemt hun kwaliteit van leven toe. ook zal het een positieve indruk teweegbrengen hoe patienten het ziekenhuis ervaren.
Een nadeel is dat het scholing vereist van de zorgverleners die deelnemen aan de nieuwe poli. Nadelen kunnen ook zijn toenemende consultvoering en noodzaak voor extra werkplekken.
Alexander Monro Ziekenhuis
Professor Bronckhorstlaan 10, gebouw 94
3723MB Bilthoven
Hart- en vaatziekten zijn de belangrijke doodsoorzaken in de Westerse wereld. Behandelingen tegen kanker kunnen ook een cardiotoxisch effect hebben op de hartfunctie en cardiovasculaire structuren, waardoor er kans is op cardiovasculaire complicaties. Patiënten met borstkanker hebben na de operatie en de (neo) adjuvante behandelingen 10% kans op het ontwikkelen van cardiotoxiciteit. Om dit probleem vroeg te herkennen en daarop snel te anticiperen worden in het Beatrix Ziekenhuis in Gorinchem alle patiënten na de diagnose borstkanker hiervoor gescreend.
Methode:
De cardiovasculaire risicoscore wordt ten eerste bepaald door de patiëntgerelateerde risico’s, waarbij de eventuele cardiale klachten, de voorgeschiedenis en leefstijl van de patiënt meetellen. Daarna worden de behandelinggerelateerde risico’s in kaart gebracht en in de score meegenomen. De cardiovasculaire risicoscore kan laag, gemiddeld, hoog en zeer hoog zijn.
Meer informatie over dit project kunt u lezen in:
https://www.rivas.nl/beatrixziekenhuis/verwijzers/infomail-digitale-nieuwsbrief/2019/infomail-januari-2019/beatrixziekenhuis-screent-borstkankerpatienten-op-hart-en-vaatproblemen/
Patiënten met een laag risico krijgen uitleg over de totstandkoming van de score en ontvangen een gezond-leven-advies. Patiënten met een gemiddeld risico krijgen dat ook, daarnaast worden zij verwezen naar de huisarts voor jaarlijkse controle volgens het cardio vasculaire risicomanagement (CVRM). Patiënten met een hoog en zeer hoog risico patiënten krijgen voor, tijdens en na de behandeling functie onderzoeken van het hart en extra bloedonderzoek, daarnaast worden zij besproken in het onco-cardio MDO. Daarnaast krijgen zij zelfmanagementondersteuning om met stress om te gaan, het behoud van conditie en voeding bij kanker. Alle patiënten krijgen informatie over de vroege en late gevolgen van de behandelingen en hoe zij dit kunnen herkennen.
Zorgprofessionals kunnen een nieuw vakgebied leren kennen en die kennis toepassen in de dagelijkse praktijk. Een belangrijke ontwikkeling is het bevorderen van multidisciplinaire samenwerking tussen verschillende vakgroepen (oncologen, chirurgen, radiotherapeuten, cardiologen en verpleegkundigen) en afdelingen tijden het MDO onco-cardiologie. Ook de samenwerking tussen 1e – en 2e lijn zorgprofessionals wordt gestimuleerd door patiënten te verwijzen naar het CVRM programma van de huisarts. Het is ook een mogelijkheid voor zorgprofessionals om kennis uit te dragen en te delen.
Zorgverleners die zowel oncologische als cardiologische ervaring hebben zijn schaars, in de opleidingen is de onco-cardiologie nog niet opgenomen in het curriculum. Daarnaast is het aantal professionals dat hartfunctieonderzoek verricht en de plaatsen daarvoor beperkt. Onderling overleg en draagvlak generen voor dit onderwerp kost tijd en energie.
Het ziekenhuis geeft borstkanker patiënten onderscheidende zorg. Dit project geeft een zeer positieve weerslag op hoe het ziekenhuis ervaren en gezien wordt door patiënten en hun naasten. Hiervoor moet de komende periode wel geïnvesteerd worden in extra tijd (FTE’s) en ruimte (overleg). Ook het elektronisch patiëntendossier moet worden aangepast met een dedicated MDO-formulier. Tenslotte is er de wens om video’s op te nemen en informatiemateriaal te maken die interactief met borstkankerpatienten kan worden gedeeld.
Beatrix Ziekenhuis Gorinchem
Banneweg 57
4204 AA Gorinchem
In het kader van ‘look good, feel better’ ontvangen patiënten met een hematologische maligniteit van het Amsterdam Universitair Medisch Centrum een handpan geleide hoofd – nek massage. De massage sessie duurt 45 minuten en wordt ondersteund met meditatieve muziek gespeeld op de Handpan of Hang. De begeleiding van de live muziek wordt op de patiënt afgestemd en is iedere sessie weer anders. Hierdoor komen patiënten in een andere sfeer waardoor er ruimte is voor persoonlijke aandacht, verwerking, ontspanning en emoties.
Patiënten ervaren de sessies als bijzonder. Ze geven vooral aan dat ze beter kunnen ontspannen en uit de ziekenhuissfeer komen. Ze zien deze rustpunten tijdens de behandeling als noodzakelijk bij het verwerken van wat ze door hun ziekte meemaken.
Reacties van patiënten waren: ontspanning na de sessie vast kunnen houden waardoor een vervelend onderzoek anders werd beleefd, sessie heeft geholpen bij verwerking van problemen, problemen een plek kunnen geven en de sessies hebben een ander gezichtspunt ontwikkeld op bepaalde problemen.
De sessies worden uitgevoerd door specialisten op massage/muziek gebied. De zorgprofessional binnen het ziekenhuis hoeven de patiënten alleen te attenderen op of informeren over dit project.
De zorgprofessionals zijn blij dat ze deze service kunnen aanbieden.
Het ziekenhuis biedt hematologie patiënten een unieke service. Dit project geeft een zeer positieve weerslag op hoe het ziekenhuis ervaren en gezien wordt door patiënten en hun naasten.
Hematologie Amsterdam UMC locatie VUmc
Contactpersoon project:
Jacco Besteman (verpleegkundige)
jack.besteman@vumc.nl
Overige projectleden:
Reiny Metz (schoonheidsspecialiste)
Patiënten kunnen door de behandeling met chemotherapie meer vermoeid raken. Een goede conditie helpt voor een beter herstel. Oncologie patiënten van Ziekenhuis Rivierenland in Tiel kunnen tijdens hun behandeling gebruik maken van een elektrische fiets. Er wordt bekeken aan de hand van inclusiecriteria of patiënten in aanmerking komen. De fiets wordt hen uitgeleend door de Stichting Vrienden van het Ziekenhuis en het project wordt beheerd door Gejo Cycleworld in Tiel. Er zijn 15 fietsen in gebruik. De fiets wordt een week na de laatste chemotherapie weer opgehaald bij de patiënt. De service aan de patiënt is gratis, er wordt hen alleen om een borg gevraagd.
Meer informatie over die project.
Resultaat
Patiënten blijven mobieler door het gebruik van de fiets en hebben een betere conditie. Ze komen ook vaker buiten. Dit bevordert het herstel. Patiënten vinden het een mooie service.
De zorgprofessional wordt blij dat ze de service kunnen aanbieden en een fittere patiënt zien.
De Stichting Vrienden van Ziekenhuis Rivierenland draagt de kosten van dit project. Dit project geeft een zeer positieve weerslag op hoe het ziekenhuis ervaren en gezien wordt door patiënten en hun naasten.
Ziekenhuis Rivierenland Tiel
Patiënten die chemotherapie krijgen vaak te maken met het verliezen, veranderen of verminderen van hun smaak. En verliezen daarbij vaak de trek in eten, terwijl goed eten juist zo belangrijk is.
Het Ziekenhuis Rivierenland in Tiel organiseert workshops voor patiënten met kanker. Hierbij krijgen ze tips van een culinair specialist hoe ze hun eten weer smaakvol kunnen krijgen. Tijdens de workshop is er gelegenheid om eten te proeven. De bijeenkomsten worden 1 a 2 keer per maand georganiseerd in samenwerking met kok Eric Jan Wissink en leerlingen van het RSG Linge College in Tiel. Deelname is gratis en per workshop kunnen ongeveer 5 mensen deelnemen.
Patiënten zijn dankbaar dat er oog is voor de problematiek rondom smaakbeleving. Helaas hebben niet alle patiënten baat bij smaak sturing. De patiënten waarbij het wel effect heeft ervaren dit als heel plezierig. Ze genieten meer van hun eten en eten vaak meer en gevarieerder.
Het kan zijn dat patiënten aan de diëtiste om meer tips vragen.
Het project is laagdrempelig en er is snel resultaat te boeken. Daar wordt de zorgprofessional blij van. Het kan voorkomen dat patiënten aan de diëtiste om meer tips vragen.
Omdat bij dit project de workshop gehouden wordt op een school hoeft de zorginstelling geen ruimte beschikbaar te stellen. Dit project geeft een zeer positieve weerslag op hoe het ziekenhuis ervaren en gezien wordt door patiënten en hun naasten.
Ziekenhuis Rivierenland Tiel
Patiënten die chemotherapie krijgen vaak te maken met het verliezen, veranderen of verminderen van hun smaak. En verliezen daarbij vaak de trek in eten, terwijl goed eten juist zo belangrijk is. In de Dijklander Ziekenhuizen (Hoorn en Purmerend) doet dieetkok, Cees Neefjes, een smaaktest met de patiënt. Hij kijkt daarbij naar het totale smaakprofiel: Gustatie (de vijf basissmaken zoet, zout, zuur, bitter en umami), Trigiminatie (prikkelingen) en Olfactie (geur). Door te onderzoeken welke van de drie aspecten bij de patiënt verminderd zijn, kan hij de smaak bijsturen.
Na de test kunnen patiënten op maat tips krijgen waardoor de smaak geheel of gedeeltelijk terug komen. Hoe eerder de smaak terug is, des te eerder de patiënt beter eet. Patiënten kunnen de adviezen individueel krijgen, maar ook een workshop bij wonen of een interactief diner doen in het restaurant van het ziekenhuis.
Meer informatie over dit project.
Patiënten zijn dankbaar dat er oog is voor de problematiek rondom smaakbeleving. Helaas hebben niet alle patiënten baat bij smaak sturing. De patiënten waarbij het wel effect heeft ervaren dit als heel plezierig. Ze genieten meer van hun eten en eten meer en gevarieerder.
Het project is laagdrempelig en er is snel resultaat te boeken. Daar wordt de zorgprofessional blij van. Met name in de beginfase kost implementatie veel tijd. Met name hoe je de kennis en kunde die er is op een praktische en uitvoerbare werkwijze kan omzetten en in welke vorm je dit wilt aanbieden aan de patiënt. Je hebt daarvoor zorgprofessionals nodig met extra drive en ervaring in smaaksturing.
Om te zorgen dat dit project slaagt moet de zorginstelling investeren in zijn personeel (extra opleiding gastro-engineering, ruimte beschikbaar stellen waar de smaaktest en de workshops kunnen worden gehouden en het personeel extra tijd geven om de test uit te voeren.
Dit project geeft een zeer positieve weerslag op hoe het ziekenhuis ervaren en gezien wordt door patiënten en hun naasten.
Dijklander ziekenhuizen
Locatie Hoorn en Purmerend (voorheen Westfriesgasthuis en Waterlandziekenhuis)
Dit spel is gemaakt door een oncologieverpleegkundige van het ETZ Twee Steden Ziekenhuis in samenwerking met haar oncologieverpleegkundige collega’s en physician assistants (PA) van de afdeling Gastro-Intestinale chirurgie. De patiënt heeft indirect baat bij dit spel doordat het de deskundigheid van verpleegkundigen bevordert.
Dit spel helpt op interactieve wijze de deskundigheid van verpleegkundigen op het gebied van maag-, (endel)darm- en slokdarmkanker te bevorderen. De pittige vragen in het spel dagen deelnemers uit klinisch te redeneren om eigen waarnemingen te koppelen aan medische kennis. Door samen het spel te spelen wordt de kennis van verpleegkundigen op een leuke wijze vergroot. In het spel is het zorgpad rondom de gastro-intestinale oncologische chirurgie patiënt verwerkt. Dit spel is gemaakt om met elkaar in gesprek te zijn en blijven.
Collega’s zijn enthousiast over het spel. Ze vinden het een leuke manier om van én met elkaar te leren. Dit spel bevordert de deskundigheid, helpt de verpleegkundige klinisch redeneren en vergroot de kennis van de verpleegkundige op een leuke manier. Hierdoor kunnen zij de patiënten beter helpen.
Er zijn veel ontwikkelingen in de gezondheidszorg en binnen het verpleegkundig beroep o.a. door de nieuwe functieprofielen verpleegkunde 2020. De nieuwe functieprofielen zijn verwerkt in Can-MEDSrollen. Deze rollen zijn verweven in de vragen in het spel. Het spel kost wel tijd om te spelen en er is een aparte ruimte nodig.
Geïnformeerd personeel maakt deskundig personeel.
ETZ TweeSteden
Afdeling gastro-intestinale chirurgie
Doctor Deelenlaan 5
5042 AD Tilburg
Interesse in het bordspel en de spelregels? Neem contact op met Sabine Wieland.
Patiënten met borstkanker ontvangen in het Albert Schweitzer Ziekenhuis het boek ‘Borst vooruit’. Hierin zijn ervaringen van 64 vrouwen met borstkanker opgetekend. Hun ervaringen en tips kunnen vrouwen die zojuist de diagnose hebben ontvangen ondersteunen. Dit boek is een initiatief van het borstkanker centrum van het Erasmus MC en de opbrengst komt ten goede aan onderzoek naar borstkanker.
Voor meer informatie over dit project kunt u ook kijken op:
www.borstvooruit.nl
Patiënten geven aan dat het helpt bij het verwerkingsproces, het geeft erkenning en herkenning in bepaalde situaties.
Het kost tijd en moeite om sponsors te vinden voor dit project.
Door deze extra service aan patiënten bevestigd de zorginstelling haar visie oog te hebben voor patiënten.
Albert Schweitzer ziekenhuis
Albert Schweitzerplaats 25
3300 AK Dordrecht
Materialen voor jouw patiënt Bekijk of bestel hier materialen voor patiënten met een oncologische of hematologische aandoening. Afhankelijk van de aanvraag, voorraad en drukte, sturen we de bestelling op of nemen we contact met je op.
Ben jij verpleegkundig specialist hematologie? Ontdek hoe Servier jou kan ondersteunen in je werk als verpleegkundig specialist. Denk aan webinars, podcasts maar neem ook een kijkje op het platform De Patiënt Centraal. Daar vind je maar liefst 35 zorgprojecten binnen de oncologie ter inspiratie. Ben je verpleegkundig specialist oncologie? Ga dan naar deze pagina. Besloten … <a href="https://servier.nl/projectverzamelplek-patient-centraal/">Continued</a>
Wat gebeurt er met bloed en beenmerg in een lab? Waarom sturen we lymfomen naar het lab van de solide tumoren? Wat is het verschil tussen een chromosoomafwijking en een mutatie? Moleculaire diagnostiek is in de afgelopen 20 jaar van groot belang geweest voor de ontwikkelingen van hematologische maligniteiten. In deze podcast legt Peter Valk uit waarom moleculaire diagnostiek ook nu nog een cruciale rol speelt in diagnostiek, bepalen van prognose en van respons op therapie van hematologische maligniteiten. Peter Valk is moleculair bioloog, hoofd van het hemato-oncologie laboratorium van het Erasmus MC in Rotterdam, universitair hoofddocent en zit in het bestuur van MODHEM (de Nederlandse vereniging voor moleculaire diagnostiek in de hematologie).
Servier beoordeelt of controleert de inhoud van andere websites niet en is niet verantwoordelijk voor de inhoud of het gebruik ervan.